Вашингтон қазіргі кезде өзінің КХДР-мен жасаған екіжақты келісімімен байланысты міндеттерін мынаекі пунктке әкеліп тірейді:

  1.  КХДР-да жеңіл су екі реакторын салу үшін Корей түбегінде КЕДО халықаралық концепциясын құруды уәде ету;
  2.  Ол реактордың бірі іске қосылғанға дейін жыл сайын өтемақы ретінде 500 мың тонна сұйық жанар-жағармаймен қамтамасыз ету.

Осы үшін Пхеньян плутоний алатын Ненбендегі нысандар мен газографитті реакторларын жоюға және күштілігі 50 МВТ, 200 МВТ реактор құрылысын тоқтатуға, сондай-ақ, ЯҚТК-не мүше ретінде қалып, Оңтүстік пен Солтүстік Кореяның 1981 жылы Корей түбегін ядролық қарудан азат етуге міндетті болды.

АҚШ өзін келісім бойынша міндеттерін орындады деп мәлімдеуіне қарамастан, Вашингтон мен американ басшылығы КЕДО АЭС құрылысын сегіз жылға созып, оған тек 2002 жылы ғана кіріскені белгілі. Ал сол кездегі АҚШ президенті Билл Клинтонның Ким Чен Ирге хатында егер КЕДО АЭС-ті салуға мүмкіндігі болмаса, АҚШ өзі жалғыз жүзеге асыратынына жариялаған болатын [25].

Бірақ АҚШ тарпы әуел бастан екіжақты келісім міндеттерін орындауды жоспарлаған жоқ.

1994 жылы Женева келісім шартына қол қойғаннан кейін ешкім АҚШ КХДР-да АЭС салады деп ойлаған да жоқ еді, одан үш ай өткен соң Ким Чен Ир қайтыс болғасын (1994 жылы 8 шілде) АҚШ Пхеньян тәртібі жақын арада құлайдыдеп сенімді болды.

Сонымен қатар, қазір АҚШ екіжақты келісімде ядролық қаруды таратпаудан басқа, КХДР-ға қарсы ядролық қаруды қолданбауға және саяси-экономикалық қатынастарды қалпына келтіруге күш салу туралы саяси міндеттер алған болатын.

Ол міндеттердің ешбірі де жүзеге асырылмады да, АҚШ — КХДР қатынастары шиеленісті. Клинтон кезінде АҚШ саясаты Солтүстік Кореямен келіссөздер жүзінде болса да, қарым-қатынастарды жақсартуға бағытталған болатын. Оған мысал жоғары көрсетілген 1994 жылғы Женева келісімі мен КЕДО халықаралық консерциумы болады. АҚШ демократтар мен республикандықтар арасындағы келіспеушіліктерге қарамастан, КХДР-мен қарым-қатынасты тұрақтату саясатын ұстанды: бірқатар сауда шектеулері алынды, келіссөздер процесін жаңартты.

Ақ үйге республикандықтар әкімшілігінің келуімен американ тарабы радикалды сипатқа ие болды. АҚШ президенті КХДР-ды «зұлымдық ошағына» енгізіп, ол әлемдегі бейбітшілік пен қауіпсіздікке қауіп төндіреді деп жариялады. Бұл жерде Буш Ким Чен Ир режимі әлсіз, ол АҚШ-тың Ауғанстан мен Ирактағы жеңістерінен кейін, амалсыз америка шарттарын қабылдады деп сенімді болғанға ұқсайды.

Ал американың алған міндеттемелері КХДР үшін екіжақты келісімдердің басты құндылығы  болып табылады. Мұнсыз КХДР сияқты елдерге экспорттық бақылау туралы американ заңдарына сәйкес, КХДР-да АЭС салу жобасы мүмкін емес еді.

Дегенмен, бұл оқығаның (мәселенің) шиеленісуі кенеттен басталмады. Республикандықтар Дж.Буштың 2000 жылғы президент сайлауындағы жеңісіне дейін-ақ, АҚШ қалай КХДР-мен келісім міндеттемелерінен құтылады дегенді ойлаумен болды (КХДР-ға бар кінәны артып). Олар тым болмаса, КХДР-мен келісімді қайта қарастырып, КХДР-ға қосымша шарттар қоймақ болды.

1998 жылы республикандықтар дайындалған декретте КХДР-да АЭС орнына ЖЭС салу, КХДР-дің үлкен және орташа қашықтықтағы ракеталар жасаудан бас тартуына қарапайым қарулы күштерді қысқартуына қол жеткізу, адам құқықтарын қорғау қарастырылады. Олардың бәріне Ирактағыдай бақылау орнатуы керек еді. КХДР бас тартқан жағдайда, теңіз блокадасын енгізу мен бұл елге превентивті соққы беру мүмкіндігі де есепке салынды [26].

КХДР-ға жанармай жеткізуді тоқтатудың ресми негіздемесі КХДР-дың Екі Корея да плутонийді өңдеу мен уран байытудан бас тартуы туралы Корей түбегін ядролық қарудан босату декларациясын орындау туралы уәдесін КХДР-дың бұзуы болып табылады.

АҚШ-тың бұл позициясының негіздемесі бар десек, онда 1993 жылдың 11 маусымындағы Американ-Солтүстік Корей мәлімдемесінің ережелерін сақтаудың осындай негіздемеге ие болып шығады. Мәлімдемеде «күш қоданудан бас тартудан» басқа АҚШ пен КХДР «егемендікті сыйлау» және «ішкі істерге араласпауға» міндеттелді және «теңдік пен әділдік» принциптеріне сай үкіметаралық диалог құруды жалғастыруға келісті. Пхеньянмен екі жыл бойы диалогты тоқтату, КХДР тарапына қауіп төндіру және оның басшыларын көпшілік алдында жәбірлеу АҚШ – КХДР келісіміне қарама-қайшы. АҚШ КХДР-дың ұлттық энергетикалық атом бағдарламасын тоқтатуға халықаралық-құқықтық Негіздемелері болмағандықтан КХДР-дың атом бағдарламасын тоқтатуды АЭС салумен және жанар-жағармаймен қамтамасыз етумен жүзеге асырмақ болды.

АҚШ — Пхеньянның «әлем қауымдастығынан» мұндай көмек талап етуін көп айтады, бірақ КХДР-дың АҚШ-тан келісім шарт бойынша алатын қаржысын талап ету бопсалау болып табылмайды.

КХДР-ға тағылған кінәлардың бірі оның халықаралық міндеттемелерді бұзуы болып табылады. Осы жержде айтылған жәйт, ЯҚТК-ның 10 бабына сәйкес, егер мемлекетке қауіп төнсе, ол өзінің егемендігінің қауіпсіздігі үшін кез келген келісім шарттан шығуға құқығы бар. Солтүстік Корея осы құқықтыпайдаланған. Дегенмен, кез келген мемлекеттің ЯҚТК-ден шығуы ол үшін жақсы еместігі сөзсіз. Бірақ КХДР-дың жасаған қадамы халықаралық жағдайды ушықтырса да, ол халықаралық құқықты бұзған жоқ. Мұны МАГАТЭ-ның бас директоры М.Эль Барадей де мойындап, осы бапқа өзгерістер енгізуді ұсынды.

Туындаған жағдай үшін Солтүстік Кореяны осы қадамға итермелегендер де жауапкершілік тартуы керек. АҚШ КХДР-ды ядролық соққы беру үшін жеті мемлекеттің қатарына қосқан кезде, ол бірқатар ЯҚТК-ні құрайтын бірқатар халықаралық келісімдерде көрсетілген ядролық қаруға ие мемлекеттің ядролық қаруы жоқ мемлекетке бұл қарумен қауіп төндірмеуге міндеттемесін бұзғаны белгілі. Осы себепті екі тарап та – АҚШ та, КХДР да кінәсіз емес. Сондықтан бірқатар сарапшылар пікірінше, американың АҚШ – КХДР келісімін ереже бұзушылығы КХДР-ға қарағанда көбірек. Дегенмен, мамандардың айтуынша, қазіргі кезде Америка тарабы КХДР-мен қарсылыққа байланысты саясатын өзгерту үстінде. Мысалы, АҚШ Оңтүстік Корея президенті Но Му Нёнге АҚШ 38 параллель деп өз әскерін әкетпейді деп мәлімдеді. Бұрында Вашингтон өз әскер күштерін демаркациялық линиядан әкететін жариялаған еді, ал бұл КХДР-ға қарсы әскери іс-қимыл жүргізуге дайындықты білдіретін еді.

Егер бұрында АҚШ «Ким Чен Ирді күшейтпес үшін» Солтүстік Кореяға қандай да бір кепілдіктер беруге бас тартып келсе, қазір АҚШ «алтыжақтың» КХДР-ға жазбаша түрде кепілдік беруіне ұсыныс жасады.

Жағдайдың бұлай өзгеруі мыналарға байланысты: АҚШ-тың Ауғанстан мен Ирактағы сәтсіздіктері, көптеген елдердің соғысқа қарсы позициясы, АҚШ-тың АТР-дағы одақтастары Жапония және Оңтүстік Кореяның соғысқа қарсылығы; сондай-ақ, АҚШ Солтүстік Кореямен соғысты оңай жеңеді деп сенімі жоқ, әрі оларға онсыз да үш жергілікті соғысты қатар жүргізуге тура келді. Осы факторлардың барлығы Корей ядролық дағдарысын әскери жолмен шешуден бас тартуға әкелді.

Сарапшылар, сондай-ақ, Буш әкімшілігінің мүдделерін әр түрлі қарастырады.

Бірінші орынға геосаяси мүдде, яғни АҚШ-тың Корей түбегінде және Жапонияда өз позициясын күшейттіріп, сонымен қатар, 1961 жылғы КХР-ҚХДР достық туралы келісімін есепке ала отырып, ҚХР-мен қарым-қатынастағы қарама-қайшылықтың алдын алуға деген мүддесі қойылады.

Екінші орынға ол ядролық аймақтың Жапония, Оңтүстік Корея мен Тайваньға қарай кеңеюіне жол бермеу мәселесі жатады. Ең соңғы орында: Ким Чен Ир режимінің күшеюіне және екі Кореяның жақындасуына жол бермеу. Сондай-ақ, жоғарыда аталғандай Солтүстік Корея тәжірибесі көптеген ядролық қару жасау мүмкіндігі бар елдерге өз ядролық бағдарламасын жасауға үлкен үлгі еді. Осыған қоса, Солтүстік Корея басқа мемлекеттерге ядролық технология мен компоненттерді беру мүмкіндігі қаупі де жоқ емес. Саясаттанушылар пікірінше, Солтүстік Корея ядролық бағдарламасын тоқтату үшін Вашингтон әлі де болса КХДР-дің егемендігін мойындап және экономикалық санкцияларды жоюы мүмкін.  КХДР егемендігін мойындаудың себебі АҚШ Оңтүстік және Солтүстік Кореяның қосылуынан қауіптенеді, себебі бұл аймақтағы американ мүдделері үшін жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін.

КСРО құлағаннан кейін және Шығыс Еуропа елдері социализмнен бас тартқаннан соң, Вашингтон Солтүстік Корея режимі тез арада құлайды деген сенімде болды. АҚШ-тың әскери-саяси басшылығымен жүргізілетін Оңтүстік Кореяның Солтүстік Кореяны басып алуы американдықтар үшін АҚШ-пен әскери салада болмаса, саяси-экономикалық жағынан бақталас елдер Ресей, Қытай, Жапония тоғысуында орналасқан Азияның геогрфиялық жағынан ерекше ауданына бақылау орнатуға мүмкіндік береді.

Ал аймақтағы экономикалық және саяси қатынастардың дамуы, Корей түбегіндегі қауіпсіздіктің күшеюі АҚШ-тың аймақтағы үстемдігіне қауіп төндіріп, оның геосаяси мүдделеріне қарама-қайшы.

Осы себепті Вашингтон аштық жайлаған, экономикасы артта қалған, электр энергиясыз және жылусыз қалған Солтүстік Корея әлемнің ең басты қаупіне айналуда деп әлемді сендіргісі келеді. АҚШ-тың қайта-қайта жағдайды «қыздыруға» әрекет етуі 90 жылдардың басы мен қазіргі кездегі Кореядағы қарым-қатынастардың жақсаруы Оңтүстік Кореяға американдық әскерлерінің орналасуы мәселесін көтереді. Оңтүстік Кореядан американдық әскердің шығарылуы Жапониямен Корей республикасымен әскери альянсына негізделген АҚШ-тың ОША-дағы барлық стратегиясына үлкен нұқсан келтіреді. Сонымен қатар, екі Кореяның қосылуы АҚШ-тың ұлттық зымырандарға қарсы қорғаныс құрудың маңызды негіздемесінен айырады. Себебі «Солтүстік Корей зымыраны қаупі» жоғалса, ол АҚШ-тың ЗҚҚ-сы арқылы Қытай мен Ресейдің зымырандық ядролық қорларын бейтараптандыру мақсатын көрсетер еді. Сол себепті АҚШ үшін түбектегі белгілі бір қысымды ұстау.

Шығыс Азия елдерінің соңғы жиырма жылдағы экономикалық дамуы аймақтағы саяси жағдайды өзгертіп, ондағы көшбасшы елдерге жаңа міндеттер алдына әкелді. Жаңа ғасыр басында Жапония үшін өзінің әлемдік экономикадағы ролін одан әрі дамыту орнына, саяси салмағын арттыру міндеті қойылды. АТР аймағындағы жеткіліксіз саяси ықпал Жапонияның геосаяси жағдайына теріс әсер етуде. Жапония өзіне үлкен ықпал ететін АҚШ-тың, территориялық дауларға ие Ресейдің, аймақта Жапония орнын басуға жақын Қытай және қарқынды даму үстіндегі Оңтүстік Кореяның «ортасында қалып отыр». Ал КХДР-мен Жапонияның дипломатиялық қатынастары да жоқ.

Токио пікірінше, КХДР-дің қазіргі әскери-саяси бағыты Жапония мүдделеріне үлкен қауіп төндіруде және Солтүстік Кореямен қарым-қатынас Жапонияның сыртқы саясатының ең өткір мәселесі. КХДР Жапониядан 1910-1945 жылдар арасындағы жапон отарлығы кезіндегі келтірілген зияндардың орнын толтыруды талап етеді. Ал Токио Жапон азаматтарының ұрлануына байланысты, оларды Отанына қайтаруды талап етуін тоқтатпайды. Екі ел де бір-бірінің талаптарын орындаудан бас тартып келеді [27].

Алайда Д.Коидзуми премьерлікке келгеннен соң, оның сыртқы саясат мақсаттарына жету уәдесін жүзеге асыруға кенеттен шиеленісіп кеткен КХДР ядролық мәселесі қиындық келтіруде.

2002 жылы қыркүйекте екі мемлекеттің премьер-министрлерінің алғашқы кездесуі өтіп, Пхеньян декларациясы қабылданған болатын. Коидзуми кездесуде 13 млрд. доллар экономикалық көмек және 400 мың тонна тұтыну тауарларымен қамтамасыз ететінін мәлімдеді (КХДР ядролық бағдарламадан бас тартса). Жапония Солтүстік Кореяға географиялық жақындығынан ядролық дағдарыс мәселесін әскери күшпен шешуге қарсы. Жапонияның позициясына АҚШ-тың үлкен ықпалы барын жасыруға болмайды. Коидзуми Солтүстік Корей баллистикалық зымырандарын қолдауға тыйым салуды жалғастыру және Жапон территориясының суларындағы КХДР кемелерінің барлаушылық қызметтеріне шектеу қою мәселесін көтеруде. Сондай-ақ, Жапония Солтүстік Корей ядролық қару шынымен бар екендігіне көз жеткізу үшін КХДР территориясына халықаралық бақылаушыларды кіргізуге де ұсыныс жасауда.

Бір жағынан, КХДР ядролық бағдарламасы аймақтағы қару жарысына әкелу мүмкіндігімен, сондай-ақ Жапонияның бұл мәселеге реакциясымен байланысты қауіптер бар. Әзірге Жапон тарабы сабырлық танытуда, дегенмен КХДР-дың мәлімдемелерін ресми сылтау ретінде Жапония өз әскери күштерін арттыруы әбден мүмкін.

КХДР ядролық бағдарламасы мәселесін шешу: КХДР-Жапония қарым-қатынастардың жақсартудың басты факторы, бірақ бұл мәселе екіжақты елдермен шешім қоймасы анық. Токио-Пхеньян қатынастары осы себепті «алтыжақты» келіссөздерге көп тәуелді, бірақ Жапония бұл келіссөздерде тәуелсіз саясат жүргізе алмайтыны екі жақ үшін де қиындық келтіруде [28].

Жапон тарабының позициясы үш элементке ие:

Біріншіден, КХДР ядролық стерженьдердің өңдеуін тоқтатып, ядролық нысандарды жойып және халықаралық бақылаушыларды қабылдауы тиіс.

Екіншіден, КХДР баллисттік зымырандарды жасаудан, санықтан өткізуден бас тартып, экспортын тоқтатуы тиіс, ал соңынан зымырандар жасау бағдарламасынан да бас тартуы керек.

Үшіншіден, КХДР «Жапон азаматтарының ұрлануы» мәселесін толықтай шешуі керек.

Пхеньян осы талаптарды қанағаттандырғанда ғана, Токио Солтүстік Кореяға гуманитарлық және энергетикалық көмек көрсетуге дайын болды: алдымен, ауыр мазутпен қамтамасыз етеді, кейіннен ЖЭС жабдықтауға көмекетеседі. Екіжақты қатынастар қалпына келген кезде, Токио экономикалық көмек көрсете алатынын білдірді.

КХДР жоғарыда көрсетілген талаптарды орындаған жағдайда ғана, оған қауіпсіздік кепілдігін беру мәселесі қарастырылады. Жапонияны Пхеньянға мұндай кепілдікті тек ядролық мәселені шешу негізінде ғана беру қанағаттандырылмайды, себебі ол, сонымен қатар, КХДР-дің зымыран химиялық және бактериологиялық бағдарламасынан да қауіптенеді. Осыған байланысты Жапония АҚШ-қа КХДР-мен өзара шабуыл жасамау келісіміне келуге де қауіпсіздік кепілдігін беруге де кеңес бермейді. Себебі бұл кепілдіктерді Пхеньян тек АҚШ-тан ғана күтеді, бұл мәселе Жапонияның өзіне жанама қатысы бар. Жапония КХДР-ға шабуыл жасау мүмкіндіктерінен айырылған: заңи жағынан – Конституцияның әйгілі 9-бабы бойынша Жапония басқа мемлекеттерге соғыс ашпайды, тәжірибеде – қазіргі заманғы зымырандар қаруы болмауымен.

Токио қарым-қатынастарды жақсартуға асығыстық қажет емес, уақыттың созылуы тек КХДР-дің өзіне ғана қолайсыз әсер етеді деп санайды.

Егер бұрында Токио «Жапон азаматтарының ұрлануы» мәселесін шешуде келіссөздің басқа қатысушылардың қолдауына сүйенбек болса, қазір бұл мәселені екіжақты шешу дұрыс деп санағанға ұқсайды. Осыған байланысты 2004 жыл мамырда Д.Коидзуми Пхеньянға екінші сапарын жасады, бұл қадам сыртқы саяси әсері болса да, екі мемлекеттің жақындасу деңгейі әлі де болса белгісіз күйде қалып отыр.

2005 жылы ақпан айында Солтүстік Корей ядролық дағдарысының шиеленісінен кейін Жапония — Солтүстік Корей позициясының жақындасуына қауіп төнді. Жапония Америка Солтүстік Корея қарама-қайшылықтың бұғауында қалып, бұл екіжақты қатынастарды жақсартуға кедергісін келтіруде.

Алтыжақты келіссөздер Коидзумиге қолайлы саясат жүргізуді шектейді, себебі тек екі ел емес, алты мемлекет позициясын есепке алу керек.

Осылайша, Токионың аймақта өз позициясын күшейтуге бағытталған сыртқы саяси қызметін дамыту қадамдары кедергіге тап болуда.

Корей Республикасы бұл Солтүстік Корей ядролық бағдарлама мәселенің қарулы қақтығысқа айналуына жол бермеуге тырысады. Мұндай соғыстың үлкен материалдық шығындары мен түбектегі экологиялық апат Оңтүстік Кореяның экономикалық дағдарысқа ұшырауына әкелуі мүмкін. Сондықтан түбектегі дағдарысты жою үшін Оңтүстік Корей бірқатар экономикалық жобаларды жүзеге асыруды жоспарлайды: ол КХДР-мен тығыз байланыс орнатып, Оңтүстік пен Солтүстік диалогын дұрыс жүргізу негізін құруға қабілетті. Оңтүстік Корей екі Кореяның бейбіт бірге өмір сүріуне қол жеткізу және соңынан конфедерацияға бірігу секілді ортақ мүдделердің бар екендігін біртіндеп түсінуде.

Екіжақты 1950-1953 жылдары бір-бірінен айырылған корей жанұяларының қосылуы мен соғыс кезіндегі тұтқындар мен теңізде Солтүстік Корей шекарашылары ұстаған Оңтүстік Корей балықшыларын қайтару мәселелерін шешуге мүдделі. Алайда екі жақтың идеологиялық әр түрлілігі, әлі де болса аяқталмай отырған ақпараттық қарама-қайшы және әскери күшті арттыру тараптардың жақындасуына ядролық кедергісін келтіруде [29].
Тағы рефераттар