Әлеуметтік ғылым дегеніміз не және оның деңгейі қандай? деген  сұрақтың жауабы әлеуметтану пәнін түсіну мен оны зерттеу ерекшелігінен айқындалады. Егер әлеуметтануды – әлеуметтік қауымдар, олардың арасындағы әлеуметтік қатынастар, әрекеті мен бұқаралық тәртібі жөнінде ғылым деп саналса, онда әлеуметтік білім әлеуметтік қауымдастықтар мен олардың қалыптасу мен даму  механизмнің білімі ретінде  белгіленеді. Осы мәселелерді шешу көбінесе жалпы ғылыми және  айрықша әлеуметтік әдістер арқылы жүзеге аасырылады. Әлеуметтану ғылымының 3 деңгейі ажыратылады:

1) жалпы әлеуметтік қағида;

2) арнайы әлеуметтік қағида;

3) нақты әлеуметтік зерттеу (эмпирикалық зерттеу) — бұл әлеуметтік білімнің эмпирикалық деңгейін белгілейді. Бұл деңгейлер  әлеуметтік білімнің вертикальды білім срезін құрайды. Көлденең срезі қоғамның  жеке  өмір әрекет салаларын зерттейтін, салалық әлеуметтанудың  саның құрайды.

Мұндай  оқу жолын  20-шы жүзжылдықтың 60 жылдары   американ социологы Р.Мертон ұсынды және әлеуметтік білімнің 3 деңгейін құрастырды: әлеуметтік қағиданың кең деңгейі, орташа ранг қағидасы және соңғысы күнделікті зерттеулерден пайда болатын кіші жұмыс гипотезасы.  Мертон бойынша,  “орташа деңгей” қағидасы жалғыз жүзеге асатын және көңіл бөлуге тұрарлық қағида. Бұл қағида негізгі анализ дәрежесі ретінде  Мертон үшін, индивид пен қоғамдық құрылым арқылы жүзеге асатын,  әлеуметтік топ болып шықты. Мертонның әртүрлі қағидасының анализі мен  мұқият  сипаттауы нәтижиесінде, 60-70-шы жылдары үш деңгейлі білім концепциясы құрастырылды. Бұл концепцияның дамуы негізінде өз кезекте  әлеуметтік ғылымның екінші  деңгейі жөнінде  көрініс  толықтырыла бастады.

Әлеуметтік білімнің осындай өзіндік ажыратылуы әлеуметтану пәнінің түсінуінен айқындайтын өз тарихы бар. Ғылым дамуының әр кезеңінде белгілі өзгерістерге ұшырауы, әлеуметтану пәнінің әдістері мен атқаратын қызметтері жаңаша түсіндіріліп жатты. Конт  заманында әлеуметтану макроәлеуметтану түрінде дамыды, бұл  әлеуметтік білімнің  жалпы қағидалық білімге бағыттауы, қоғамды тұтас ағза ретінде  сипаттауда назардың шоғырлануын белгілейді.  20 ғасырда  микроәлеуметтанудың қалыптасуы,  нақты құбылыстарды анализдеуде қағидалық сипаттаулардан  әлеуметтік – психологиялық және социометрлік әдістерді қолдану арқылы эмпирикалық зертеулерге көшу белгіленді.

Мертонның әлеуметтану қағидасы макро және микроәлеуметтанудың бірігуін көздеді. Сондай-ақ,  бұл екі  деңгейден басқа әлеуметтанудың негізгі мақсаты мен бағытына байланысты, қағидалық және қолданбалы деңгейді ажыратады.

Егер зерттеудің негізгі мақсаты қағиданың дамуы болса, онда ол фундаментальды қатарына жатқызылады, ал егер тек тәжірибелік ұсыныстарды алуға бағытталса, онда ол   қолданбалы зерттеу қатарына жатады . Жүргізілген әлеуметтік зерттеулердің  көпшілігі екі міндетті шешуге бағытталады:

1) қағидалық;

2) тәжірибелік ұсыныстар жасау.

Арнайы әлеуметтану қағидалары  қоғамдық дамудың арнайы және  жалпы заңдылықтарының қоғам өмірінің  жеке салаларында  әрекет механизмі мен ақындалу формаларын зерттеуге бағытталады. Арнайы әлеуметтік қағида пәні әлеуметтік өмірдің өзіндік салалары, әлеуметтік қауым түрлері, олардың даму заңдылықтары болып табылады. Олар жалпы әлеуметтік қағиданы эмпирикалық әлеуметтік зерттеулерге  өту өлшем ролін атқарады. Арнайы әлеуметтік қағида пәні спецификасы негізінде, келесі топтарға бөлінеді:

1) арнайы әлеуметтану қағидасы адам қызметінің  негізгі түрлері мен формасын (еңбек әлеуметін, демалыс уақытын, тұрғын –тіршілігін ) зерттейді;

2) әлеуметтану және басқа да гуманитарлық пәндер — әлеуметтану құқығы, әлеуметтану экономикасы, әлеуметтану саясаты, мәдениеті және т.б. ғылымдар аралығында қалыптасқан қағидалар;

3) арнайы әлеуметтік қағидалар, қоғамның әлеуметтік құрылымы  — әлеуметтік стратификация қағидасын, этноәлеуметтану, қала мен ауыл әлеуметін сипаттайды;

4) арнайы әлеуметтік қағидалар, әлеуметтік институттар әрекетін — басқару әлеуметі, білім беру, отбасы әлеуметтенуы,  ғылым әлеуметін зерттейді;

5) арнайы әлеуметтік қағидалар, девианттық тәртіп пен  деликвенттік (қылмыстық) тәртіп әлеуметін зерттейді.

Соңғы уақытта кең таралған көзқарас бойынша, әлеуметтік білім деңгейі келесі сатыларға бөлінеді:

а) фундаментальдық зерттеулер деңгейі, берілген  саланың  принциптерін мен  заңдылықтарын айқындайтын,  ғылыми білім жолы арқылы қағиданы құрастырады;

ә) қолданбалы зерттеулер деңгейі, берілген фундаментальды білім негізінде, айрықша тәжірибелік құндылығы  бар мәселелердің  көкейтестігін зерттеуді мақсат қояды;

б) әлеуметтік инженерия – әр түрлі техникалық құралдарды құрастыру мақсатында ғылыми білімнің тәжірибесін енгізу деңгейі;

Берілген жіктеу әлеуметтік құрылымның үш деңгейін ажыратуға мүмкіндік береді:

1) қағидалық әлеуметтану

2) қолданбалық әлеуметтану

3) әлеуметтік инженерия
Тағы рефераттар