Әрбір функционалды стильдің өзіндік белгілері болады, олар тілдік бірліктердің белгілі бір түрлерінен және сол стильдің өзіне тән жүйелік ерекшелігінен құралады. Алайда, ол ерекшеліктер көп емес және кейбір жақтарынан бірнеше стильге ортақ та болып келеді.

Функционалды стильдерге тән стильдік белгілерге дұрыстық, дәлдік, бейнелілік, қисындылық, анықтық, мәнерлілік, деректілік, дерексіздік, көп мағыналылық, бір мағыналылық, стандарттылық жатады. Бұлардың кейбірі қай стильге жататынына қарамастан жалпы нормативтік сипатқа ие. Мысалы, кез келген сөз дұрыс, анық, қисынды, дәл, белгілі дәрежеде мәнерлі болуы керек. Бұлар жалпы әдеби тіл нормасына қойылатын талаптар. Бірақ олардың кейбірінің мәні функционалды стильдердің түрлеріне қатысты бірдей сипатта түсіндірілмейді, бір стильдегі бір белгі екінші стильдегі сол белгіге сәйкес келмейді. Басқаша айтқанда, әр стильдің өзінің дәлдігі, өзінің қисындылығы, өзінің бейнелілігі бар, белгілі дәрежеде олар бір-біріне қарама-қарсы да қойыла алады.

Мысалы, көркем сөз стиліндегі дәлдікті іс қағаздарындағы дәлдікпен бірдей деп қарауға болмайды. Көркем сөздегі дәлдік — образды бейнелеудегі дәлдік, бұл тұста ол шеберлікпен астасып жатады. Көркем шығармадағы сөз мазмұнын әр оқырман өзінше түсініп жатуы қалыпты жағдай, тіпті, мұны сол сөздің көркемдігі деуге болады. Ал, іс қағаздарындағы дәлдік — бұл сөздің бәріне ортақ бір ғана мағынада жұмсалуы. Мысалы, заң мәтінінде сөзді өзге мағынада түсіну немесе түсіндіру адам тағдырын шешуде зардабы ауыр жағдайларға әкеліп соқтыруы мүмкін. Сол сияқты ғылыми стильдің де өзіндік  дәлдігі   бар.   Мысалы,   белгілі   бір   ғылыми   теорияны   әр   түрлі

көзқарастағы адамдар әр түрлі түсіндіреді. Ғылымда ғылыми зерттеулердің нәтижелерін сыни көзқараспен қабылдап, оны тәжірибе арқылы сынақтан өткізу, содан кейін ғана бұлтартпас қағида ретінде ұсыну орныққан.

Стильдік белгі ретіндегі қисындылықты да әр түрлі түсінуге болады. Жалпы,  қандай сөз болмасын қисынды болу керектігі түсінікті, алайда көркем сөзде бұған қарама-қарсы келетін жағдайлар да болуы мүмкін, мұндағы қисындылық тағы да көркем бейнемен, оның сомдалуындағы қисындылықпен, шеберлікпен («қиыннан қиыстырар ер данасы») байланысты. Ал, ғылыми шығарманың қисындылығы бұлтартпас дәлелге, бірінен бірі туындап отыратын шындыққа құрылатындықтан, ғылыми мәтіннің тілдік құрылымы да соған сәйкес келетін лексикалық, синтаксистік бірліктерден таңдалып, сұрыпталып алынады.  Іс қағаздарына келетін болсақ, оның мазмұны талқылауға, дәлелдеуге емес, орындалуы тиіс талап-тілектерге, міндет-тілікке құрылатындықтан, ондағы қисындылық та мазмұды жағынан болсын, бейнелеу тәсілдері жағынан болсын басқаша сипатта болады.

Бейнелілік туралы да осыны айтуға болады. Көркем сөздің бейнелілігі -эстетикалық сипаттағы, дараланған, ешқашан қайталанбас нақты бейнелілік. Ғылым тілінде де бейнелілік жоқ деуге болмайды. Бірақ табиғаты мен қызметі жағынан екеуіндегі бейнелілік екі түрлі.

Ғылыми танымға бейнелілік о бастан тән, бейнелі ойлау ғылыми шығармашылықтың айнымас қасиеті. Алайда, көркем сөздегі бейнеліліктен ерекшелігі — ол типтенген, жалпыланған, дерексізденген сипатқа ие. Қоғам мен табиғаттағы жалпы зандылықтарды ашатындықтан, ғылым тіліне нақтылық, жекелік, даралық сияқты белгілер тән емес, бұл — ғылыми стильдің ерекшелігін құрайды. Әрине, әр түрлі ғылым салалары өкілдерінің ішінде тілі даралық сипатқа ие, бейнелі, көркем тілде жазатын ғалымдардың да болатынын айту керек. Ол ғалымдардың өздерінің мүмкіндіктеріне байланысты.

Әдетте, функционалды стильдер жоғарыдағы белгілердің бірінде бар, бірінде жоқ болуымен, олардың бір-біріне қарама-қарсы қойылуымен сипатталады, соған орай бір-бірінен ерекшелінеді (бейнелі — бейнелі емес, дараланған — жалпыланған, көп мағыналы — бір мағыналы, шаблонды -шаблонды емес). Сонымен қатар, функционалды стильдердің ерекшеліктері стильдік белгілердің иерархиялық қатынасымен, бастапқы және кейінгі, негізгі және қосымша дәрежелі болу сипаттарымен анықталады. Мысалы, іс қағаздарында  дәлдік (бір мағыналық), міндеттілік сипат негізгі де алғашқы белгілердің қатарында болса, шаблонға құру, тұрақтылық, маңыздылығы кем болмағанмен, екінші дәрежелі стильдік белгі. Соңғысы қоғамдық сана ретіндегі іс қағазы түрінің өзіңе тән емес, бірақ оның пайда болуының алғышарты ретінде қаралады. Өйткені стандарттылық, тұрақтылық іс қағаздарын жүргізуді жеңілдетеді, сондықтан ол қажеттіліктен пайда болған. Осы жағдай іс қағаздары мәтінінің тілдік ерекшелігін де қалыптастырған.

Жоғарыда айтылған жайлар әр стильге тән тілдік белгілерді, бір жағынан, тілден тысқары жағдайлармен, екінші жағынан, оларды белгілеуші тілдік құралдармен байланыстыра қарау қажеттігін көрсетеді.
Тағы рефераттар