Кәсіпорын  қызметінің  тиімділігі  өндірістің  нәтижесін (тиімділігін) шығындар мен қолданылған ресурстарды салыстыру жолымен өлшенеді. Қол жеткізілген өнімділікті (табыс, өнім) авансталған немесе қолданылған ресурстармен (шығындар) салыстыра отырып кәсіпорын қызметінің тиімділігінің бірқатар көрсеткіштерін анықтауға болады. Оларды шартты түрде екі топқа йөлуге болады:

1)  қорытындылаушы;

2)  техника-экономикалық.

Өндірістің экономикалық өсуіне экстенинтенсивтік  немесе интенсивтік тәсілмен қол жеткізуге болады -өнімңің өсу қарқынының ресурстардың  немесешығындардың өсу қарқынынан  артық болуы экономикалық өсудің басым интенсивті екендігін дәлелдеді.  Өндірістің экономикалық тиімділігінің жоғары қарқынды және бірыңғай өсуін қамтамасыз ету  мүмкіншілігі тек дамудың интенсивті түріне өтуіне жағдайдай жасайды. Бұдан шығатын   қорытындыны жан-жақты интенсивтендіру — оның тиімділігін нығайтудың шешуші себебі. Сөз ең алдымен, әрбір материалдық, еңбек және қаржы ресурстарының бірлігінің құрылымын арттыру үшш непзп өндірістік қорларды тек паидалану туралы болып отыр.

Өндірістің тиімділігінің ең басты көрсеткіші  еңбек өнімділігі болып саналады, ол өндіріс нәтижесі мен,    жұмыс    істеушілердің    орташа    тізім   саныньң арақатынасымен  немесе  еңбек сыйымдьлығымен, өнім бірлігіне кеткен жұмыс уақытының шығындарымен өлшенеді.   Жапонияда   өнімділік,   кәсіпорынның   іскерлік белсенділігін  сипаттайтын  көрсеткіштер  қатарьша жатқызылады. Бұл елдің кәсіпорьшдарының қаржылық есебінде   есептелген   түрінде   мынадай   еңбек   өнімділігі коэффициенттері келтіріледі:

Бір жұмыс істеушіге шаққандағы сату көлемі =  Сату көлемі / қызметкерлердің жылдық орташа саны.

Бір жұмыс істеушіні ұстау үшін кеткен шығындар =  Еңбекке кеткеншығындар / Қызметкерлердің жылдық орташа саны.

Бір жұмыс істеушіге пайда негізгі қызметтен негізгі қызметген түскен пайда = негізгі қызметтен түскен пайда / Қызметкерлердің жылдық                                                    орташа саны.

Біздіңкәсіпорындарда еңбек өнімділігінің негізгі көрсеткішіші  бір   жұмыс   істеушіге   шаққандағы   жылдық  өнім болып табылады. Оның шамасы бір жұмысшыға    шаққандағы   орташа   өндірлген   өнім мен жұмыс

 істеушілер   құрамындағы  жұмысшылардың үлес салмағына байланысты.

Бұл тәуелділік мына формуламен көрсетіледі:

W =  ДN  / R = Д N  x r /R x r = Д N / r x r/R        

Мұнда: Дн -өнімді сатудан түскен табыс (ақша);

К —  жұмыс   істеушілердің   тізімдік   орташа саны;

г —    жұмысшылардың тізімдік орташа саны;

—— бір жұмысшыға шаққанда жылдық ор-г

таша өндірілген өнім; г ——жұмыс   ютеушілер    құрамындағы   жұ-

мысшылардың үлес салмағы. Формуладан,   біз   бөлшекті   бір   санға   (г)   көбейтіп;  және бөліп көбейткіштер алдық,  одан  бір жұмысшыға шаққандағы   өндірілген  өнім  және  оның үлес  салмағы көп  болған   сайын,   бір   жұмыс   істеушіге   есептелген орташа   жылдық    өндірілгені   де    жоғары    болатынын көреміз

Факторльқ талдау — бұл жекелеген факторлардың (себептердің) қорытынды көрсеткішке тигізетін әсерін зерттеудің детерминдік (анықтау) немесе реттелмеген тәсілдері көмегімен талдау. Сонымен қатар факторлык талдау қорытынды көрсеткіштерді оның кұрамдас бөліктеріне жіктегенде — тура, ал оның жеке элементтерін жалпы қорытынды көрсеткішке біріктіргенде ол -кері (синтез) болуы мүмкін.

Айта кеткен жөн, кәсішорынның қаржылық жағдаиы-талдау жүргізудің дәйектілігі жөніндегі басылып  шығарылған әдістемелік зерттеулердегі авторлардың тыныстары оқырмандардың назарын аударады. Жалпы редакциясын В.И. Стражева басқарған, Беларусь Республикасының Мемлекттік экономикалық университетінің авторлар ұжымы кәсіпорынның қаржылык жағдайын талдауды алдымен оның активтері мен пассивтерін талдаудан бастау ұсынылады, содан кейін кәсіпорынның төлеу қабілеті мен қаржылық тұрақтылығын, сондай-ақ активтердің қайтарымдылығын тал-дауға және оның қаржы жағдайьш қысқа мерзімді болжауға кеңес беріледі.

О. В. Ефимов өзінің «Қаржылық жағдайды қалай талдау керек» деген еңбегінде талдау әдістемесін, әрбір шаруашылық жүргізушінің маңызды міндетінің бірі болып табылатын және де кәсіпорынның төлеу қабілеті мен өтімділігіне қосымша баға беруге мүмкіндік беретін мұліктік массаның құрыльшын бағалаудан бастайды.

И. М. Лоханина мен 3. К. Золкина  алдымен есеп беруді құрастырудың сапасык тексереді, содан кейін оны оқуды жүргізіп, соның негізікде кәсіпорынның қаржы жағдайын бағалайды, одан кейін кәсіпорын-ның мүліктік жагдайына және оның қалыптасу көздеріне, қаржылық дербестігіне және талдау қабілеттілігше терендетілген талдау жасайды.

Кәсіпорынның қаржы жағдайын талдаудың соңғы ерекше) әдістемесін А.Д. Шеремет пен Р.С. Сайфулин ұсынады. Ол талдаудың келесі бөліктерінен тұрады: қаржылық жағдайдың жалпы бағасы және есепті кезедцегі оның өзгерісі; кәсіпорынннң қаржылық тұрақтылығын талдау; баланс өтімділігін талдау; кәсіпкерлік скерлік белсенділігін және төлеу. қабілетін талдау.

Қаржылық   жағдайды   және   оның   есепті   кезеңдегі өзгерісін     салыстырмалы     аналитикалық     баланстың бойынша бағалау,  сондай-ақ қаржылық тұрақтылықты абсолюттік   көрсеткіштерін   талдау,   олардың   ойынша кәсіпорынның   қаржылық   жағдайьш   талдаудың   басты бөліктерін    дамытуға    тиісті    оның    негізгі    пунктін   құрайды.   Баланс   өтімділігін   талдау,   тұрақтллықты  талдаудан  туындап,   ағымдағы  төлеу  қабілетл лігін бағалап, болашақтағы төлем қабілеті мен қаржы лық тепе-теңдіктің сақталу мүмкіндігі туралы қорытынды жасауға тиіс.

В.А.  Андреев   және В.В.  Ковалев   кәсіпорынның қаржы жағдайын бағалауға байланысты жұмысты    екі    модульді    құрылым   түрінде    ұйымдастыруды ұсынады:     экспресс-талдау    және     тереңдетіп    талда) Экспресс-талдаудың негізгі мақсаты — бұл шаруашылы субъектісінің     даму     динамикасын     және     қаржылы жағдайын  бағалау  болып  табылады.   Оның  шеңберінд қойылған  мақсатқа  көрнекті   және  жай   қол   жеткізуг мүмкіндік беретін негізгі көрсеткіштердің аздаған санының   динамикасына   есеп,   бақылау   және   талдау   жұ| гізіледі.

Тереңдетіліп нақтыланған талдау экспресс-талдауды бөлек төртібІн кеңейтеді, толықтырады және дәлелдейді Оның   мақсаты   —   шаруашылық   субъектісінін,   қаржы жағдайы     туралы,     оның     өткен     есепті     кезеңдегі қызметінің        нәтижесі,        сондай-ақ        кәсіпорыннын; болашақтағы   даму   мүмкіндіктеріне  соңғы  толық   баға  беру   болып   табылады.   Осыған   байланысты   нақтылау дәрежесі аудитордың өзінің ықыласына байланысты.

Қорыта айтқанда, кәсіпорынның қаржы жағдайы: талдауда аудиторлық түрлі әдістер мен тәсілдерді  қолдануға еркі бар. Оларды ұтымды пайдаланып, осы талдауды жүргізудің дәйектілігіне байланысты дұрыс әдісті таңдай отырып, аудитор қаржылық жағдай терең, жан-жақты әрі кешенді талдау жүргізе алады,  сондай-ақ объективті және анық баға береді, қаржы тұрақтьқтың нығаюы мен кәсіпорынның табыстылығының өсуі жөнінде ұсыныстар дайындайды.
Тағы рефераттар