Салық  алуды  ұйымдастыру  салық  қатынастарының  формаларын  қамтитын  салық  механизімін  құру:

  1. Пропорционалды  ставкалар  салық объектісінің  көлемі  ескерілмей,  біріңғай  процент  түрінде  белгіленеді.
  2. Прогрессивті  ставка  табыс  немесе  мүлік  көлемі  өсуіне  қарай  күрт  өсетін  шкала  түрінде болады.
  3. Регрессивті  ставка  салық  объектісінің  көбеюіне  қарай  төмендей  береді.

Прогрессияның  2 – түрі  болады:

  1. Қарапайым
  2. Күрделі.

Қарапайым  прогрессияда  салық  ставкасы  табыс  немесе  мүлікктің  құны  өскен  сайын  артады. Күрделісінде  сатылы  шкалада  табысы әрбір  келесі  сатысы  үшін  ставкалар  белгіленеді. Мұндайда  салық  табыстан  гөрі  тез  өседі.  Мұның  өзі  теңсіздікті  туғызады.

Ставкалар  заңды  түрде  белгіленетін,  әр  жылға  арналған  мемлекеттік  бюджет  бекіткен  кезде  өзгеріс  енгізіліп  отыруы  мүмкін.    Жеңілдік  кезеңі – салым  немесе  алым  алынатын  мерзім.    Төлеушілер  мен  салық  ұжымдары  мен  құқықтары  мен  міндеттері  салық  заңдары  мен  жергілікті  өкімет  органдарының  шешімдерін  реттейді. Салық  заңын  бұзғаны  үшін  төлеушілер  айыппұл  төлейді. Егерде  салық  түсімдері  мемлекет  шығындарын  қаржыландыруға  жетпесе,  бюджет  тапшылығы  пайда  болып  инфляция  туады.

Патшалық  ақшаның  құнын  түсіреді,  кәсіпорын  да  халықта  зиян  шегеді.  Егер  осы  кезде  мемлекет  шаралары  қолданып,  қаржы  жинап  ақша  айналысы  жақсарса,  онда  экономика  қалпына  келіп,  уақытша  үзіліс  қана  қалады.   Кері  жағдайда  қаржыландврған  тапшылықтағы  натуралдық  инфляцияға  және  ақшаның  одан  сайын  құнсыздануына  әкеп  соғады.

Президенттің  бұйрығымен  1995 жылы  20 – ші  шілдеде  күшіне  енген  № 2370,  21 – ші  желтоқсанда  1995 жылы  заңның  жартылай  өзгерістерді  салық  жұмысын  қиындатып  жіберді. Сондықтан  төиенгі  салық  құрылымдарына  бөлімдер  керек. Олардың  міндетіне  салық  төлеушілердің  дұрыс  салық  декларацияларын  толтыруды  қарастырады.

Қазір  кәсіпорын  өте  күрделі  жұмыс  істеп  жатыр,  өзі  кіріс  шаруашылығына  неше  түрлі  өзгерістерге  салып  салық  төлемеу  жағын  ойластырып  келтіруді  алға қойып  отыр.

«Қазақстан  Республикасының  жер  қойнауының  лицензиялау тәртібі  туралы»  үкіметке  сәйкес,  жер  қойнауының  пайдалы  кәсіпорындары  бір  айда қарастырылатын  3 ай  мерзімі  ішінде  лицензия  алу  өтінішін  тапсырулары  қажет.  Аталған  талаптарды  орындамаған  кәсіпорын  жер  қойнауын  пайдалану  құқығынан  айырылады.

Лицензиялау  жүйесіне  нақты  сол  жер  лицензия  беруден  басқа,  олардың  мониторнгі  де  кіреді.  Компаниямен  мониторожденияның  ашылуынан  кейін   компаниялық  табысын  және  қол   қойылатын бонуста  есептеп   төлеуі.

Өкімет  жер  қойнауын  ресурстарын  пайдалану  келісөздері  мен  келісім  шарттарды  жүргізетін  « Компонентті  роганды »  белгілейді.  Компоненттік  органға  ( Қазақстанда  — Қоршалған  ортаны  қорғау  және  табиғи  ресурстар  министрлігі  және  сауда  индустрияланған   энергетика  министрлігі )  Қазақстан  Республикасының  мұнай  операцияларын  жүргізу  және жер  қойнауын  пайдалану  бойынша  кейбір  заң  актілерін  толтыруларт  мен  өзгертулер  туралы  Қазақстан  Республикасының  заңында   Қазақстан  Республикасында  1999 жылы  2  тамызда  № 467 – 13 К   мұнай  операциясын  жүргізу  және  келісім  шарттарды  шектеуге  қатысты   ептеген  түзетулер  жүргізілді.

Кесте  1 – де  фискалдық  жүйелерді  қолданатын  мұнай  секторы   кәсіапорындардың  бюджетке  толтыратын  салықтар  және  басқа  міндетті  төлемдердің  бюджетке  түсу  динамикасында  көрсетілген.  Айта  кеткен  жөн,  өнімнің  айналымы  жоғарылаған  сайын  мемлекет бюджетке  төленетін  салықтардың  пропорционалды  ұлғаюы  көрінбейді. Мысалы:  мұнай  секторы  кәсіпорындарынан  2005 жылы  бюджеттің  толық  емес  орындалуы:

 

  1. Корпарациялық  табыс  салығы  бойынша  11,6 млрд.
  2. Роялти  — 4,9 млрд. теңге.

Бұл бюджет  толық  орындалмауы  жеделдетілген  омартизацияның  әдетте  өндіретін  әдіске  көшу  есебінен  яғни  омартизациялық  аударылған  мрң.  шегерістерге  қойғызылды.   Корнарациялық  табыс  салығын  төлеуде  салық  салу  табысының төмендеуінен  болды. Мұндай  жағдайда  мемлекетке  үстем  пайда  салығы  түспейді.  Қазақстан  Республикасының  салық  заңдылығының  әрі  қарай  дамуын  және  Касспийдегі  операцияларды  жүргізеден  бюджетке  түсімдердің  жоғарлауын  асқақтауы  үшін  салық  режимдерінің  жаңа  иоделдерін  енгізудің  қажеттілігі  туады.  Осы  мақсатта  мұнай  саласында  қазіргі  таңдағы  салық  салу  жүйесін  экономикалық  талдау  жүргізуде.  Аталған  экономикалық  бағалауды  сала  бойынша  роташа  сипаттамасы  бар  месторижденген  парамертлерін   қолдануды  месторижденген  өмір  циклі  теориясын  негізге  ала  отырып,  мұнай  алу  динамикасы  көрсетілген.

Есеп  айырысуда  келесі  допущениялар  қабылданды:

1)        Сыртқы  нарықтағы  мұнайды  өндеу  бағасы  20  доллар  АҚШ

2)Қол  қойылатын  бонус  мөлшері  келесі  қатынаста: алынатын  мұнай  2 млн.  2,5 млн.  доллар.

3)     Салық  заңдарында  салық  салу  төленген  қол  қойылатын  бонус  сомасы  шегерімдерге  жатады. ( алып  тастауға )

4)Өнім  шкаласын  қарастыруда  ішкі  табыс  нормасы  20% км. болмауын  қамтамасыз  ету.

5) Салық  заңдарына  сейкес  салық  көздері  табыс  көзінен  салық  және  корпоративтік  табыс  салығы  ставкалары. Мұнайды  тасымалдау  конъюнктурасының  әлсіздігіне  байланысты,  есепке  тұтынушыға  дейін  шикізатты  жеткізу  шығысы  алынған.

6) Қазақстан  Республикасының  салық  заңдылығын   салық салу  компенсациялық  өнім  арқасында  келесі  шығыстардың  орны  толтырылмайды: табиғатты  пайдалану  құқығы  конкурсына  қатысқаны  үшін  төлем  үшін  төлеген  шығысы; геологиялық  ақпаратты  алғаны  үшін  шығыстар; келесім  бойынша  шектеулері  бар  артықшылықтардан  болатын  баптар  бойынша  шығыстар  оның  ішінде  әкімшіліктік  шығындар; акционерлер  талаптары  бойынша жүзеге  асатын қаржы  шаруашылық  қызметтің  ревизиалық   (аудиторлық ) шығыстары.

—  Табысты  өнім  үлесімен  жер  қойнауын  пайдаланушының   компенсациялық  өнімен  байланысты  шығыстары;

— Келісім  шарт  бойынша  көрсетілген  жер  қойнауын  пайдаланушыларының  өз  міндеттерін  орындағамағаны  немесе  қажет  емес  орындамағанына   байланысты  шығыстар;

— Мемлекеттік  органдармен  жер  қойнауын  пайдаланушылардан  айыптылары  мен  өсім  пұлдар  алынуы;

— Келісім  шарт  қызметіне  байланыссыз  басқа да  шығыстар.

7) АҚШ – тың энергетикалық  ақпараттық  басқару  берілімдеріне  сейкес  Касспий   месторождения  бойынша  капитал  салымдары  үлес  салмақтары  орташа  шамамен  тонна  жылына  600 – 715  АҚШ  доллар (күніне  12,0 – 14,3 мың доллар АҚШ /  барр.)  максималдық  добычаның  дәрежесі  мен  есептегі  өндірістік  қуат;

8)  Пиковая  мощность  дәрежесі  немесе  Қазақстан  бойынша  месторождения  бойынша  максималдық  добыча  күніне  400 – 440 барр;

9)  25  жылда  жуық  шамамен  шикі  мұнай  тоннасы  225 млн. – ға  жуық;

10) 1 м – лік  тонна  шикі  мұнай  7 – 7,6 мұнай  баррель;

11) Кәсіпкерлік  қызметін  залалдары  салық  салынатын  табысты  анықтау  мақсатында  жер  қойнауын  пайдаланушылар  бойынша  салық  төлеушілер  үшін  7 жылға  ауыстылады.

Есептеу  келесі  нұсқауларда  көрсетілген:

  1. I – ші  нұсқау  100%  экпорт.  Үлес  салмақтық  окоплуатациялық  шығыстар  3,5 доллар  бар  денгейінде  тіркелген  немесе  ішкі мұнайға  1  тонна  үшін  24,5  доллар.  Бірнеше капитал  салымдар  проэктілерінен  нәтижелері  қарастырылуда  (12 – ден  18  доллар  шикі  мұнайдың  1 тоннасы  үшін)  мұнайды  тасымалдау  шығындары  тұрақты  және  бір  тонна  үшін  25  доллар  деңгейінде.

2. Екінші  нұсқауда  100%  экспортта  жорамалдайды  және  тасымалдауға  1 тонна – 25  доллар.  Үлестік  экспорттық  шығыстардың  өзгеруі  кезіндегі  проэктілер  жуықтаулары  (14,0 – 24,5  доллар  теңге ішкі  мұнаймен  тіркелген  капитал  салықтары мөлшерінде  12,0  доллар  теңге  мұнай  қарастырылған.  Осыдан  бұл  себепті  экономикалық  математикалық  моделдерінде  орындалған  сандық  зерттеулер  нәтижелері  бойынша  мынадай  қорытындылар:

3. Қарастырылып  отырылған  жер  қойнауын  пайдаланушылар  шығыстары  ішкі  табыс  нормасы  20% — ке жетпейді.  Мұндай  шығындар  кезінде  мемлекет  үстемі  пайдаға  салық  сала  алмайды.   Жоғарыда  аталған  салықты  алу  үшін  ішкі  табыс  нормасының  төмендеуін  қарастыру  қажет.  Немесе  шығындар  баптары  бойынша  таза  дисконтталған  инвестор  табысын  және  салық  салынатын  табысты  өндіру мақсатында.

  1. Үлес  салмақтық  капиталы  салымдарының  төмен  жағдайы  шарттары  үшін  және  өнім  бөлігі  жүйесінің  дұрыс  таңдауы  арқасында  экспорттық  шығыс,  егер  ішкі  табыс  нормасы  14 – 18%  болса,  салық заңдылығы  емес,  онда  өнім  бөлігі  жүйесі  жағдайында  мемлекет  жоғары.
  2. Салық  заңдылығы  жоғарылағанда  проэктің  іске  мемлекет  такбысы  жоғары  үлес салмақтық  капитал  шығындары  бірталай  жоғары  өнімді  бөлу  келісім  шартында   қарағанда.    Бұл  кезде  проэкт  тиімді  емес.  ( таза  дисконтталған  табыс  теріс ),  немесе  ішкі  табыс  нормасы  10%  төмен ( 9,1 – 9,8% )  және  ұзақ  мерзімділігінен   сатып  алыну  шығыны ( 17 – 20  жыл )  потенциалды  инвестор  үшін  мұндай  проэкт  тартымды  емес  болады.

Келтірілген  мысалдан  өнімді  бөлу  туралы  келісім  шарт  жағдайында  проэктің,  экономикалық  тиімділігін  бағалау  есептетілікті  жүргізу  әдістемесін  дұрыс  таңдауда  маңызды  орын  алады.

Көптеген  американдықтар  1 штатта   тұрып,  2 – ші  штатта  жұмыс  жасайды,  салық  алымдардан  ұсталатын   табыс  салығы,  әрине  міндетті  түрде  жұмыс  орнында  ұсталады,  ал  бұл  салықтардың  мөлшері  2  көрші  штатта  екі  түрлі  болуы  мүмкін.  ( АҚШ – тың  6  штаттарында  бұл  салықтар  мүлдем  ұсталынбайды )

Осының  негізінде  капиталдық  шытырман  жағдайлар  туып  жатады.  Федерациялық  үкімет  алатын  салықтар  ставкасы  барлық  штаттар  үшін  бірдей.  Ал  енді  Ұлыбритания  салықтарын  қарастырайық.  Ұлыбритания  салықтар  жүйесі 2 сатылы  деңгейден  тұрады:

жалпы  мемлекеттік  салықтар: ЖТС,  КТС,  капитал  өсімдерінен  салықтар,  мұнайдан  түскен  табыс  салықтары,  мұрагерлікке  салынатын салықтар,  ҚҚС,  акциздер,  елтаңба  жиынтықтары.  Бұлар  салық  түсімдерінен  90%  құрайды;

негізгі  мүлікке  салынатын  салық  болып  келетін  жергілікті  салықтардың  үлесіне  салықтар  түсімдерінен  10% — і  жатады.

Ұлыбритания  мемлекеттік  бюджетке  түсетін  тура  салықтардың  2/3  — і  ЖТС  құрайды.  Ұлыбританияның  табыс  салығы  федерациялық  нысан  түрінде қолданылады.  Яғни,  табыстар  табыстарға  байланысты  бөлінеді.

Қазіргі кезде  6  түрлі  шедула  қолданылады,  ал  олардың  кейбіреуінің   ішкі  градациясы  бар:

А —  шедуласына  мүліктің,  жерге  деген  меншігінің  құрылымдар  мен  әлеуметтерден,  жалға  берілген  пәтерлерден  түсетін  пәтерақылардан түсетін  табыстар.

В – мемлекеттік  бағалық  қағаздардан  түсетін  табыстар  шығыны.

С – шедуласына  комунистік  мақсатта  қолданылатын  орман  тоғай  масивтерінен  түсетін  табыстар

Д – шедуласына  өндірістік  комерциялық  қызметіне  түсетін  табыстар  шығыны.

Бұл  шедула  көптеген  табыстардың  түрлерінен  қайтарымсыз  етілген  болжам  өз  шаруаларды  6  бөлікке  бөлінеді:

  1. Саудадан  түсетін  табыстар. Мысалы:  дүкен  түсімінің  табысы.
  2. Кәсіптік  қызметінде   көрсетілетін  кезде  алынатын  табыстар.  Мысалы:  дәрігер  мен   адвокаттар  табыстары.
  3. Салық  салуға  жататын  алынған  проценттер  мен  алименттер.
  4. Е шедуласына  итермелейтін  шетелдегі  бағалы  қағаздардан  түсетін  табыстар.
  5. Шетелдегі  мүліктерден  түсетін  табыстар.
  6. Алғашқы  5  бөлікке  кірмейтін  қалған  табыс  түрлері.  Мысалы:

Гонорар.

Ф – Ұлыбритания  компаниясынан  алынатын  табыстар   төлемдер  шығыны.  Табыс  салығы  ЖЖТ – тан  заң  бойынша  берілген  жеңілдіктерді  шығарып  тастағанда  алынатын  салық  салығынан  табыстан  ұсталады.

Е – дан  ұсталатын  табыс  салығы  табыс  көзінде  ұсталады.  Тек  қана  е.  а.  мен  ғана  өмір  сүретін  тұлғалар  үшін  салық  декларациясының  негізінде  жүргізіледі.

Табыс  салығының  3  түрлі  ставкасы  бар:

1. салық  салығының  табысы  Е – нің  2,5  мың  функцияланған  шамасына  дейін  20% .

  1. 2501 – 23700 – ге  дейін  25%.
  2. 23700 – 40%.

Таза  пайдаға салынатын  салық  ставкасы  33%.  Осыдан 10  шақты  жыл  бұрын  бұл ставка  52%  болатын.  Салық  салынатын  таза  пайданы  жалпы  табыстан  коммерциялық  және   коммерциялық  емес  барлық  шығындар  түрлері  шегеріліп  тасталады.

Кіші  бизнеске  оңайтылған  25%  ставка  мөлшерінде  жеңілдік  берілген.  Бизнес  көлемі  компанияларда  жұмыс істеген  адамдардың  санымен  емес,  табыс  мемлекеттерінен  алынады.

Кіші  бизнеске  жататын  кәсіпорындарының  жылдық  таза  пайдасы  25  мың  функцияналдық  салықтан  аспайды.  Мұндай  өндіретін  компаниялар  ерекше  категорияға  жатқызылған.  Олар  кәдімгі  ставка  бойынша  салық   төленген  күн  өздерінде  қалған  табыстың  50%  — н  тағы  да  бюджетке  өткізуге  тиіс.

Компанияларға  өткізуге  салынатын  салық  капиталының  актілерінен  бірде – бір  түрлерінің  өткізілгенінен  түсетін  пайдадан  ұсталады.  (  жеке  мемлекет  автоматтырылған  тұлға  үйлер ).  Салық  табысының  салынған  ең  жоғары  ставкасы  мен  ұсталады.  Бұл  салық актілерді  заңсыз  саудаға  салуға,  яғни  саудагерлікке  жол  бермеу  үшін  енгізілген  мұрагерлікке  салынатын  салық  берілетін  мүліктің  150  мың  функционалдық  салыққа  құнына  ұсьалмайды.  Одан  және  қалған  сомаға  40%  ставка  қолданылды.

Жоғарыдағыға   байланысты  20 – 80% -ке  дейін  берілетін  салық  жеңілдіктерге  қарастырылған  жанама  салықтарын  және  ерекше  орын  алатын  салық – ҚҚС.  Ол  табыс  салығынан  орын  алады  және  ел бюджетінің  шамамен  17%   құрайды.

ҚҚС  ставкасы  17,5%.

Азайтылған  товарынан,   кітаптардан,   дәрі – дәрмектерден  импорттық  және  экспорттық  товардан,  үй  жағдайында  қолданылатын  отын  мен  энергиядан,  су  мен  канализацияға  төленген  төлемдерден  тұрғын – үй  құрылысынан,  көліктік  қызметтерді,  киімдерінен  почталық  және  қаржылық  қызметтерден  сақтандырудан  ритуалды  қызметтерден  ҚҚС  ұсталмайды.

Жанама  салықтар  2 – ші  орында – акциздер.

АҚШ – тың  товарға  алкогольдік  ішімдіктер  жанар – жағармайлар,  темекі  өнімдері,  көлік  құрылымдарының  шығыны.

Жанама  салықтарға  салық  кеден  баздары,  елтаңба,  тиын,  ойын  туынынан  түсетін  салық  атқарыстан  түсетін  салықтар  шығыны.  Ең  негізгі  жергілікті  салыққа  мүлік  салығының  шығыны.   Елдегі  салық  жүйесін  реттелген  бас  орган – қатынастық.
Тағы рефераттар