Кеннеди Африкада өте сақ саясат ұстанды. Ол әлемнің бұл аймағында басқа дамушы елдерге қарағанда отарлаудың жаңа әдістерін қолданды. Сонымен бірге, Конго қасіреті көрсеткендей Кеннеди Африка халықтарына байланысты қарулы әрекеттен және қорқыту саясатынан бас тартпайтынын көрсетті.

Кеннеди Африкаға деген ерекше қызығушылығын жасырмады. Ол Африка құрлығы американ дипломатиясы және бизнесімен өте нашар игеріліп жатыр деп. есептеді.

АҚШ-тың Африкаға деген ұстанымына Кеннедидің көңілі толмаушылығының себептері  жеткілікті еді. Өйткені, қара құрлықты   бөлісуде АҚШ кешігіп қалды және Англия, Франция, Германия, Бельгия, Испания және Португалия  Африканы өзара бөліске салған болатын.

Кеңес Одағының екінші дүниежүзілік соғыста жеңіске жетуі ұлт-азаттық қозғалыстардың қарқын алуына дем берді. Африканың оянуы отарлаушылардың аяушылығынан емес, социалистік елдердің қолдауымен және халықтың еркіндікке деген ұмтылысынан еді.

Кеннеди өз қызметіне кіріспес бұрын Африка ісі жөнінде маңызды тәжірибе жинаған еді. АҚШ сенатында Кеннеди сияқты ешкім Африкаға көңіл бөлген емес.

Кеннеди Францияның Алжирдегі әскери отарлау саясаты бүкіл Африкадағы Батыстың үстемдігіне нұқсан келтіреді деп айыптады. Кеннедидің Африкаға көңіл бөлуіне мына фактор әсер етті. Ол ұзақ уақыт бойы  сыртқы істер жөніндегі сенат комитетінің Африка істері жөніндегі бөлімнің төрағасы қызметін атқарды. Кеннеди өзінің  сайлау науқаны кезінде де бірнеше мәрте Африка істері жөнінде мәлімдеме жасады. Ол Батыс Африкадағы өз үстемдігінен айрылуда және АҚШ сол үшін күресу керек екенін айтудан шаршамады. /29/

Кеннеди Африкада Эйзенхауэрдің саясатын жалғастырды. Кеннедидің жақын көмекшілерінің бірі – Соренсеннің айтуы бойынша Кеннедидің Конгодағы саясаты Эйзенхауэр саясатының тікелей жалғасы болды. Эйзенхауэр билікті Кеннедиге берген уақытта империалистік елдердің бұл Африкалық еге қол сұғуы өзінің шарықтау шегіне жеткен еді.

1961 жылы 17 қаңтарда Элизабетвилья елді мекенінде жалдамалы топ Патриса Лумумбаны және оның жақын серіктерін өлтірген кезде Кеннеди әлі ресми түрде АҚШ президенті болмаған еді.

Эйзенхауэр үкіметі Конгоның заңды үкіметімен жақындасып, белгиялықтар мен ағылшындықтардың үстемдігін жоюға тырысса, Кеннеди де сол жолды таңдады. АҚШ Конгоның толық тәуелсіз елге айналуынан қорықты. Американдық  басқарушы топтар Конго үкіметі мен социалистік елдер арасындағы достық байланысқа күдікпен қарады. Патриса Лумумбаның өлімінен кейін Кеннедиге өзінің сенімді серігінің бірі – Вашингтонның БҰҰ-дағы өкілі Хаммаршельдті Конгомен американ дипломатиясын жақындастыруға жіберді.

Кеннеди кез-келген елдің Конго ішкі істеріне қол сұғуына қарсы екенін мәлімдеді. Бірақ 1961 жылдың ақпанында АҚШ-тың Конго істеріне араласуына байланысты сол елдің үкіметі құлады.

Патриса Лумумба қайтыс болған соң Кеннеді үкіметі Стивенсон жоспарына сүйенді. Бұл жосардың мақсаты конголез дағдарысын реттеу емес, үкімет пен Антуан Гизенга арасына жік салу еді. Стивенсон жоспары өз жемісін берді. Стивенсон Конгодан өте бай Катанга провинциясын бөліп алуды ойлаған Чомба үстіне бақылау орнатуды талап етті. Чомба үстінен бақылау орнатылды, бірақ американдықтар емес бельгиялықтар Хаммаршильд американ жоспарын қолдап, БҰҰ-ға өз атынан тіркеді. Стивенсон жоспары мен Хаммаршильд жобасы егіз еді. Екі жоба мақсаты да Конго үстінен бақылау жасау еді./30/

Конгодағы күрделі және қарама-қайшы жағдай БҰҰ-ның резолюциясында да көрініс тапты. Мысалы, Қауіпсіздік кеңесінің 1961ж. 21 ақпанында қабылданған резолюциясында Конгодан бельгиялық және басқа да шетел әскери және жартылай әскери жабдықтар тез арада шығару талап етілді. Бірақ бұл жағдай бельгиялықтарды қанағаттандырмады.

Көп өтпей АҚШ-тың айдап салуымен БҰҰ-ның әскерлері Чомбаға қарсы әскери әрекетін бастады.

1961 жылдың тамызында Кеннеди АҚШ-тың Конгодағы елшісі етіп Эдмунд Галлионды тағайындады. Жаңа елшінің бұл елдегі жағдайға деген көзқарасы ерекше болмады. Ол Конгодағы патриоттық күштердің әрекетінен коммунистік қауіпті байқады. Галлион  Кеннедиге Конго бөлшектенген жағдайда көп бөлігі коммунистердің бақылауында қалатынын баяндады. Галлионның ойынша, Катанга бөлінген жағдайда Конгоның күйреуі мүмкін еді.

Елші жағдайды сақтап қалу үшін шешуші іс-шараларға көшуді ұсынды.

АҚШ-тың Конгодағы, әсіресе Катангадағы саясаты НАТО-ны әжептеуір әлсіретуге ықпалы бар екенін есептей отырып, мемлекеттік департаменттегілер Галлионның жоспарларына ықылассыз қарады. Женевада Чомбамен кездескен А. Гарриман да осы көзқараста болды. Мемлекеттік хатшы Д.Раск Конго мәселесіне бұлынғыр күмәнділікпен қарады. Ол Катангадағы сиператизмді жоюға асығуға мұндағы жағдай тым  бұлынғыр деп есептеді.

Кеннеди көп ойланғаннан кейін Галлион жоспарын қолдады. АҚШ БҰҰ-ның атын жамылып және Хаммаршельдке арқа сүйеп, Конгодағы әрекетін жалғастыруға ниеттенді. Гизенго және оның жақтастарына қарсы күресті белсенділендіру шешілді. 1961 жылы 16 қарашада Э. Стивенсон  Шығыс провинциядағы жадай туралы мәселе Катанганың бөлінуі туралы мәселеге қарағанда өте маңызды деп мәлімдеді./31/

1961 жылы соңғы айларында АҚШ Чомбаға қатысты шешуші ұстанымдарға кірісті. Осы мақсатта 5 желтоқсанда БҰҰ-ның әскерлері Катангадағы Чомба режиміне қарсы жаңа операция бастады.

Кеннедидің Катангаға қарсы саясаты Брюссель мен Лондонның ашуын өршіте түсті. Ұлыбритания сыртқы істер министрі лорд Хьюм өз сөзінде американ әрекетін қатты сынға алды. НАТО-ның сыртқы істер министрлері конголез мәселесі бойынша шақырылған Париж кеңесінде одақтастар бір келісімге келе алмады. НАТО-ның әрекеттерінің өзі де АҚШ-тың негізгі бағытын өзгерте алмады.

Вашингтоннан төнген қауіп-қатер көп ұзамай Чомбаға белгілі бір әсерін тигізе бастады.

1961 жылдың 21 желтоқсанында китон келісіміне қол қойылды. Онда Чомба Конгоның бүкіл аймағының үстінен леопольдвил  үкіметінің билік етуін мойындаған шын мәнінде китон келісімін Чомба тек сөз жүзінде қабылдаған еді. Бұл жөнінде Кеннедиге Галлион да айтқан болатын. Ол Чомба тек уақыт ұтқысы келетінін және келісімге тұрмайтынын мәлімдеді. Шынында-ақ, Чомба Англия мен Бельгияға арқа сүйей отырып, китон келісімін жоюға кірісті./32/

Келесі бірқатар айлар барысында Кеннеди НАТО-мен Конго мәселесі жөніндегі келіссөздерді жұмсартуға күш салды.1962 ж. жазында американ, ағылшын және Бельгия өкілдерінің бірігу нәтижесінде Конгоны біріктіру жөніндегі жаңа жоспар жасалды.

Егер де жаңа бірлескен жоспар сөз жүзінде жасалса да, батыс европалықтардың Чомбаға қарсы құпия нұсқаулары Вашингтон кеңесіне ерекшеленіп тұрды.Чомба бірлескен жоспармен сөз жүзінде келіскенімен, іс жүзінде елемеуге тырысты.Қарашаның басында АҚШ үкіметі Чомбаға президенттің арнайы эмиссары ретінде Д.Макгиді жіберді.Ол Чомбаны әскери шабуылмен қорқытты.Бірақ, Чомба келіссөздерді созуды жалғастырды.

Кеннеди Катанга сепаратист ері жетекшілерінің артында кім тұрғанын біліп, Бельгия премьер- министрі Спаакпен кездесу өткізуді ойластырды.1962 жылы 27- қарашада кездесу өтті және басқа кездесулерде жалғасын тапты. Бірақ кездесулердің нәтижесі АҚШ үшін көңіл қуантарлық болмады. Барлығы бельгиялықтардың Катангадағы өз жалдамалы әскерін күшейте отырып, уақыт созғаны туралы айтты.Оған  ағылшын және оңтүстік Африкалық отарлаушылар белсенді түрде көмектесті.

1962 жылы желтоқсанда Галлион Кеннедиге Катангада әскер қолдану туралы ұсынысын жіберді.Ол: тек осы амал ғана Конгодағы американ үстемдігін орнықтыруға көмектеседі,- деді. Кеннеді Галлионмен келіседі.

Сонымен қатар, ол өз әрекетімен Лондон және Брюссель тарапынан наразылықты қалай жұмсартуды ойлады.

Кеннеди осы мақсатпен 1962 жылы 18- желтақсанда Ұлыбритания премьер – министрі Макмилланмен Нассауда (Багам аралдары) кездеседі.Конгодағы империалистік державалардың қарама-қайшылығы және Англия ядролық күштерінің тәүелсіздігі аталған мәселе екі басшы арасында негізгі тақырыпқа айналды. Сонымен бірге Кеннеди Брюссельге жедел түрде мемлекеттік хатшы орынбасар Макгиді жіберді. Осы келіссөздер барысында олар Конго кірісін бөлісуде әділ болу жөніндегі келісімге қол жеткізді.Бірақ, империалистік елдердің Катанга үшін күресі мұнымен бітпеді.Ол ондаған жылдарға созылды.

Сонымен 60-жылдар басында американ империализмі Африкаға енуге толық құқылы екенін анық мәлімдеді.Бұл бағыт, біз көріп отырғанымыздай, сәтсіздікке ұшырады.

Президент Кеннеди Латин Америкасында да жаңа отарлау әдістерін және Вашингтонның ескі империалистік мақсаттарын орнықтыруға тырысты.

Кеннеди АҚШ-тың Латын Америкасындағы жұмысын жақсарту үшін Даму одағының көмегіне сүйенді.Бұл Латын Америкасының әлеуметтік – экономиалық дамуына бағытталған бағдарлама еді. Даму одағы идеясы Кеннеди 1961 жылы 13- наурызда ұсынған еді. Американ дипломатиясы осы жоспар арқылы Латын Америкасы елдерінде табысқа жетуге тырысып, өз қызметін күшейтті. /33/

1961 жылы тамызда Уругвайдағы Пунта – Дель – Эсте қаласында американ елдері ұйымының әлеуметтік – экономикалық кеңесінің арнайы сессиясы шақырылды.Сессияда Даму одағы жалпы ережелері және Пунта – Дель –Эсте хартиясы туралы өтініш қабылдады.Бұл құжаттарда Даму одағының мақсаттары және оның қызметінің бағдарламасы баяндалды.

Даму одағы бағдарламасы бойынша Кеннеди үкіметі Латын Америкасына 10 жыл ішінде жылына 2 млрд. доллардан қаржы бөлуге уәде берді.Оның 1,1 млрд. доллары үкімет жүйесі бойынша бөлінсе, 900 млн. доллар американдық және батыс  Европалық жеке капиталдың салымдары, сонымен қатар халықаралық ұйымдардың қарыздары еді.

Америка елдері ұйымының жанынан арнайы эксперттер комітеті құрылды.Олар барлық латынамерикалық елдердің үкіметтерінен ұзақ уақытқа арналған  экономикалық-әлеуметтік даму жоспарын қабылдады. АҚШ басқарған эксперттер комитетінің қызметіне қайсыбір жоспарды игеру немесе ауыстыру,оған қаржы бөлу немесе бөлмеу қызметтері кірді.КеннедиЛатын Америкасы елдерінің ескірген әлеуметтік мәселелерін жоятын реформаларды жүргізу қажет екенін мәлімдеді.Кеннеди осындай мәжбүрлі әдістің көмегімен Латын Америкасы елдерімен капиталистік қатынастарды тұрақтандыруға ниеттенді.Кеннеди жекелеген жер,салық және басқа реформалар жолымен Латын Америкасындағы ұлт-азаттық қозғалысты әлсіретуге ұмтылды.

АҚШ үкіметінің негізгі ұстанымы кез-келген жолмен революциялық толқуды басып – жаншып және Латын Америкасы халықтары арасында революциялық Кубада орын алған әлеуметтік – экономикалық реформаларды болдырмау болды.Бірақ Кеннедидің мұндай сақ әрекетін американдық билеуші топтар арасында кең қолдау тааппады.

Даму одағы Латын Америкасы елдерінде американ көмегінің көлемін біршама нығайтуды ойластырды.Бірақ бұл көмек бұл елдерді құдіретті солтүстік көршісіне тәуелді етуге көмектеспеді.

Сонымен, Кеннедидің Латын Америкасындағы саясаты, біріншіден, Кубадағы революцияны жоюға, екіншіден, Даму одағы ұйымының көмегімен латынамерикалық елдердегі американ монополиясының позициясын нығайтуға және сақтауға негізделді.

Кеннеди бір інші мақсатын жүзеге асыра алмады. Дегенмен, ол бұл мақсатына жету үшін әртүрлі әдістерді қолданды.Мысалы: әскери шабуылдан бастап Бостандық аралына экономикалық блокада жариялауға дейін.

Даму одағы бағдарламасына келер болсақ ол да күтпеген нәтижелер альп кеді. Латын Америка елдерінде бұл бағдарлама жөнінде Одақ бар,бірақ даму жоқ,-деген сөз тарады.Кеннеди Латын Америкасы істерінің аяғында демократияға көңіл бөлетінін мәлімдеді.1963 жылы оның үкіметі Орталық Американың прогресшіл күштерін басып жаншу үшін аз жұмыс жасаған жоқ.Панама каналы аймағы жөніндегі әділетсіз келісімдерді қайта қарау туралы панама үкіметінің талаптарын орындаудан бас тартты.Бразилияға қарсы тіміскі саясат жүргізді./34/

Конститутциялық латынамерикалық үкіметтерді қолдайтынын мәлімдей отырып, Кеннеди сол үкіметтерді құлатқан гориллалармен қарсы келетінін ойламады.Бұл қатынаста президенттің сөзі мен ісі сәйкес келмеді.Оны АҚШ мемлекеттік департамент өкілдерінің мәлімдемесіне бүркей алмады

Барлығы екі-үш айда не болатынын және барлығы өз орнына түсетінін алдын-ала білді.Жаңа латынамерикандық гориллалар американдықтардың жеңіл насихаттаумен коммунизмге қарама-қарсы тұруға қару алған, демократия үшін күресушілерге айналды.

Бұл сөзге  мысал ретінде Перуді алсақ болады.1962 жылы Перуде конституциялық үкімет құру үшін бүкілхалықтық сайлау өтті. Сөйтіп, елдегі     жағдайды қадағалау үшін АҚШ қолдаған бірде-бір партия басым дауысқа ие бола алмады, ал прогресшіл күштердің үстемдігінің өсуі жалғаса берді және Вашингтоннан тиісті команда жіберілді.

Жіберілген әскер билік басына генерал Рикардо Годояны қойды. Бұл мақсат үшін АҚШ-та дайындықтан өткен американдық танктермен қызметшілер қолданылды.Сонымен қатар, президент Кеннеди Перумен дипломатиялық байланысты бұзды және оған әскери көмек беруді тоқтататынын мәлімдеді.Бірақ бір ай өткен соң дипломатиялық байланыстар қайта қалпына келтірілді.АҚШ үкіметі генерал Годоя режиміне көмек ретінде 30 млн. доллар бөлсе, Экспорт — импорттық   банк қарыз ретінде 36,9 млн. доллар қаржы бөлді.

Енді американ монополиялары өзіне жағдайды демократия жолындағы Перудің алдағы жоспарларын ойластыра бастады.

Мұндай жағдайларды көптеп мысалға келтіруге болады.                          1962-1963 жылдары Кеннеди үкіметінің көмегімен жергілікті реакцияшылдар Эквадор мен Парагвайдағы қарулы халық толқуларын басып жаншуға мүмкіндік алды.

Бразилияда әскери диктатура орнатылды. Латын Америкасындағы бұл жағдай басқа елдерге де тарады. Дегенмен, АҚШ – тың басты мақсаты- латынамерикандықтардың бостандық және әділдік үшін болған революциялық толқуларын басып жаншу орындала қоймады.

1964 жылы Колумбия мен Венесуэлада революциялық  күш күшейе түсті.Сонымен Кеннедидің Латын Америкасындағы либералды идеялары сәтсіздікке ұшырады.Ал ол өлгеннен кейін ол идеялардан еш нәрсе қалмады
Тағы рефераттар