Есептік кезеңде кез келген заңды тұлғаның қызмет нәтижесін ашу керек, өйткені қаржылық есеп беруде көрсетілген сандар болған оқиғаның себебін толық аша бермейді. Көптеген себептердің ішінен ең маңыздысы зерттеледі, әсіресе бір заңды тұлғаның екінші бір нарық субъектісімен болған қатынасы, яғни ШЖС қаржылық нәтижесіне қатты әсер еткен факторлар алынады. Егерде екі субъекттің арасында айрықша қатынастар қалыптасса, онда олар «байланысқан тараптар» деп аталады. Заңды тұлғаның қызметіне, қаржылық нәтижесіне және жағдайына әсер ететін негізгі факторлар, ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді.
Ішкі факторларға осы заңды тұлғаның қызметіне қатысты шешімдерді қабылдауға және басқаруға, жоспарлауға тікелей араласатын басшылардың іскерлік атағын және жіктемесін жатқызуға болады. Көптеген заңды тұлғаларға инвестиция көбінесе қосымша қаржылық ресурстарының көзі ғана болып табылады. Заңды тұлғаның бағалы қағазын ала отырып, инвестор оның басқару қызметімен байланысты құқын және мүлкін қожалық етуші болып табылады.
Байланысқан тараптардың арасында өзара жасалатын операцияларға бағаны белгілеу үшін әртүрлі әдістер қолданылуы мүмкін:
— Бақыланбайтын бағаларды салыстыру әдісі экономиканың салыстырмалы нарығында сатыпалушыларға сатылатын сатушымен ешқандай байланыста емес, ондағы салыстырылынатын тауарларға сүйене отырып баға белгіленеді;
— Қайта сатылатын бағасы бойынша бұл әдіс тауарларды басқа тәуелсіз жаққа сатқанға дейін байланысты тараптардың бірінен екіншісіне аударған жағдайда пайдаланылады;
— Қосымша шығындар әдісі жабдықтаушылардың жасаған шығындарына қолайлы үстемелер қосылады.
Қайта сату бағасын анықтау үшін орташа рентабельділік деңгейін пайдаланады, ал ол ұқсас өнеркәсіп саласының айналысын немесе капиталын пайдалануын салыстыруға мүмкіндік береді.
Кей жағдайда байланысты тараптардың пайдаланатын мәліметтерінде тек жасалған шығындар деңгейінде баға белгілеу басшылыққа алынуы мүмкін немесе жалпа баға беруден бас тартады.
Есеп беретін субъекті |
Ия
Ия
Ия
|
Байланысты тараптар |
Жарғылық капиталында субъктілердің 20% астам инвестициясы барма, немесе акционерлер осы субектінің дауыс беретін акциясының 20% иелік ете ме?
|
Басым бөлігін заңды және жеке тұлғалар құрайды
|
|
Жарғылық капиталына салынған салымдардың 20% астам дауыс беруші акциясы басқа субъектікі ме?
|
Еншілес немесе тәуелді заңды тұлғалар
|
|
Құрылтай немесе жалпы жиналысында жалпы басшы қызметкерді тағайындау туралы шешімі бар ма? | Басқарушы қызметкерлер | |
Басқа субъектілермен субъектіні басқару жөнінде келісімшарт жасалған ба?
|
Оперативті басқару құқығы бар заңды тұлғалар |
«Төленбеген капитал шоты» заңды және жеке тұлғалардың шаруашылық серіктестіктің жарғылық қорына қосқан үлестері бойынша қарыздардың сомасы туралы ақпарат жинақталады. 5020 шоты тек қана жалған капиталды көрсетеді, яғни ол табыс табуға арналған жалған капиталдарды тіркейді. Демек сол капиталдарға иелік құқы бар екендігін білдіреді.
№ |
Шаруашылық операцияларының мазмұны |
Шоттар корреспонденциясы |
||||
дебет |
кредит |
|||||
1 |
2 |
4 |
5 |
|||
1. |
Жалға беру келісімшартында көрсетілген бағасында негізгі құралдар жалға берілді |
001 |
2410 |
|||
2. |
Жалға мерзімі өткен соң жалға алынған негізгі құралдар жалға беруші кәсіпорынға қайтарылды |
2410 |
001 |
|||
3.
|
Жарияланған жарғылық қор сомасы белгіленген тәртіппен тіркелген
|
5020
|
5010
|
|||
4. |
Материалдық емес активтерді жарғылық қорға жарна ретінде төлеу
|
2710-2740
|
5020
|
|||
5.
|
Ақшалай қаражаттарды Жарғылық қорға жарна ретінде төлеу |
1010-1070
|
5020
|
|||
Астана қаласы бюджетінің 2005-2007 жылдардағы көрсеткіштерінің серпіні
1-кесте
млн.теңге
Атауы |
2005 жыл есеп беру |
2006 жыл есеп беру | 2007 жыл бағалау | ||
І. КІРІСТЕР |
77 468,1 |
128 163,8 |
190 019,8 |
||
Салықтық түсімдер |
32 854,4 |
45 288,8 |
55 189,6 |
||
Салықтық емес түсімдер |
1 013,9 |
833,0 |
1 034,3 |
||
Негізгі капиталды сатудан түскен түсім |
4 444,9 |
12 383,6 |
16 808,0 |
||
Ресми трансферттердің түсуі |
39 154,8 |
69 658,3 |
116 987,9 |
||
ІІ. ШЫҒЫНДАР |
82 462,4 |
125 658,9 |
191 279,7 |
||
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер |
833,8 |
1 089,9 |
1 387,5 |
||
Қорғаныс |
92,5 |
136,5 |
141,3 |
||
Қоғамдық тәртіп, қауіпсіздік, құқықтық, сот,қылмыс —
атқару қызметі |
2 381,2 |
3 770,6 |
4 146,2 |
||
Білім беру |
9 300,7 |
9 255,9 |
12 063,3 |
||
Денсаулық сақтау |
7 511,5 |
11 179,9 |
17 288,8 |
||
Әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамсыздандыру |
2 923,4 |
2 618,6 |
2 084,7 |
||
Тұрғын-үй-коммуналдық шаруашылық |
32 291,5 |
45 620,8 |
66 996,9 |
||
Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік |
5 788,9 |
7 722,0 |
19 746,5 |
||
Отын-энергетикалық кешен және жер қойнауын
пайдалану |
6 177,9 |
14 067,4 |
14 786,9 |
||
Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы, аса қорғалатын
табиғи аумақтар, қоршаған ортаны және жануарлар әлемін қорғау, жер қатынастары |
167,9 |
231,5 |
349,3 |
||
Өндіріс, сәулет, қала құрылыс қызметі |
511,3 |
849,5 | 861,0 | ||
Көлік және коммуникация |
9735,1 |
21 892,1 |
38 803,7 |
||
Басқалар |
120,9 |
167,1 |
951,3 |
||
Борышқа қызмет көрсету |
295,3 |
167,9 |
52,7 |
||
Трансферттер |
4331,1 |
6 895,3 |
11 619,6 |
||
ІІІ.ОРЕАЦИЯЛЫҚ САЛЬДО |
-4 994,3 |
2 504,9 |
-1 259,9 |
||
ІV.ТАЗА БЮДЖЕТТІК НЕСИЕЛЕНДІРУ |
-310,3 |
|
|
||
Бюджеттік несиелер |
50,0 |
|
|
||
Бюджеттік несиелерді өтеу |
360,0 |
|
|
||
V.ҚАРЖЫ АКТИВТЕРІНЕ ҚАТЫСТЫ ОПЕРАЦИЯЛАР БОЙЫНША САЛЬДО |
1 669,3 |
1 689,1 |
4 0417,4 |
||
ҚАРЖЫ АКТИВТЕРІН САТЫП АЛУ |
1669,3 |
1 689,1 |
4 017,4 |
||
МЕМЛЕКЕТТІҢ ҚАРЖЫ АКТИВТЕРІН САТУДАН ТҮСКЕН ТҮСІМ |
0,3 |
|
|
||
VІ. БЮДЖЕТ ТАПШЫЛЫҒЫ(ПРОФИЦИТІ) |
-6 353,6 |
815,8 |
-5 277,4 |
||
VІІ. БЮДЖЕТ ТАПШЫЛЫҒЫН ҚАРЖЫЛАНДЫРУ(ПРОФИЦИТТІ ПАЙДАЛАНУ) |
6 353,6 |
-815,8 |
5 277,4 |
||
ҚАРЫЗДЫҢ ТҮСУІ |
5 070,3 |
5 070,3 |
7 170,3 |
||
ҚАРЫЗДЫ ӨТЕУ |
1 454,7 |
2 358,9 |
-6 185,1 |
||
БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТЫ ҚАЛДЫҒЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ |
2 738,0 |
-3 527,2 |
4 292,1 |
||
Қаржы жылының басындағы бюджет қаражатының қалдықтары |
3 502,9 |
764,8 |
|
||
Есепті кезең аяғындағы бюджет қаражатының қалдықтары |
764,9 |
4 292,1 |
|
||
Материалдық емес активтер бабы бойынша есеп беруге жасалған корреспонденциясы:
Қатар
№ |
Шаруашылық операцияларының мазмұны | Сомасы,
теңге |
Шоттар корреспонденциясы | ||
дебет | кредит | ||||
1 | 2 |
3 |
4 |
5 |
|
1 |
Материалдық емес активтер сатылды: — қалдық құнына — тозу сомасына — босату құнына |
170000
30000 211000 |
7410,2740,2110
2120,1030 |
2730, 6210 | |
2 |
Сатылған материалдық активтер бойынша есептелген ҚҚС сомасына (16%) |
33760 | 2110,2120,1030 | 3130 | |
3 |
Жылдық жиынтық табыс шотына есептен шығарылды: — табыс — шығыс |
211000
170000 |
6210
5410 |
5410
7410 |
|
Акциялар бойынша дивиденттерді, сатып алынған бағалы қағаздар бойынша есептелінген пайыздарды, берілген қарыздарды алған келесі шоттар корреспонденциясы жасалады:
Қатар
№ |
Шаруашылық операцияларының мазмұны | Сомасы, теңге | Шоттар корреспонденциясы | ||
Дебет | Кредит | ||||
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
1 |
Кәсіпорынға тиісті акциялар бойынша дивиденттері, алынған бағалы қағаздар үшін пайызы, ұзақ мерзімді жалға үшін төленетін жалға ақысы есептелінді |
120000 | 1250 | 6120 | |
2 |
Өткен есепті кезеңдерінде алынған табысы, осы есепті кезеңге жатқызылды |
20000 | 4420 | 6120 | |
3 |
Атаулы құнынан төмен бағаға алынған бағалы қағаздардан түскен табыс сомасына |
40000 | 1130 | 6120 | |
4 |
Жылдың аяғында, алынған табыс сомасы, жиынтық табыс сомасына көшіріліп жазылды |
180000 | 6120 | 5410 | |
5 |
Сатылған материалдық активтер, өздерінің белгіленген тәртібінде есептен шығарылады: — материалдық емес активтердің өз сатушысында болған кезінде, оны пайдаланғаны үшін, есептелген тозу сомасына |
30000 | 2740 | 2730 | |
— сатылған материалдық емес активтердің қалдық құнына |
270000 | 7410 | 2730 | ||
6 |
Материалдық емес активтерді сатуға байланысты шыққан шығыны жыл аяғында жиынтық табыс шотына көшіріліп жазылады |
270000 | 5410 | 7410 | |
Бағам айырмасы бойынша шыққан шығыстары жөнінде жасалатын шоттар корреспонденциясы:
Қатар
№ |
Шаруашылық операцияларының мазмұны | Сомасы, теңге | Шоттар корреспонденциясы | ||
дебет | кредит | ||||
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
1 |
Белгіленген тәртіпте инвестиция сатылды: — бас серіктестіктерінде |
300000 | 7410 | 2210 | |
— тәуелді серіктестіктеріне |
500000 | 7410 | 2210 | ||
— бірге бақыланатын заңды тұлғаларға |
100000 | 7410 | 2210 | ||
— басқа да ұйымдарға |
100000 | 7410 | 2310 | ||
2 |
Белгіленген тәртіпте сатылды: — акциялар |
100000 | 7410 | 1150 | |
— облигациялар |
200000 | 7410 | 1130 | ||
— басқа да бағалы қағаздар |
400000 | 7410 | 1110 | ||
3 |
Есепті жылдың аяғында бағалы қағаздарды сатуға байланысты шыққан шығындарды жиынтық табыс шотына көшіріліп жазылды |
1700000 | 5410 | 7410 | |
Басқа ұйымдардың қызметіне үлестік қатысудан түскен табыстар (зияндар)
Қатар
№ |
Шаруашылық операцияларының мазмұны | Сомасы, теңге | Шоттар корреспонденциясы | ||
дебет | Кредит | ||||
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | |
1 | Бас немесе тәуелді серіктестіктер өздерінің таза табысынан үлестік табысқа тиесілі сомасын есептейді | 150000 | 2200 | 7600 | |
2 | Бас немесе тәуелді серіктестіктер өздерінің таза табысынан үлестік зиян сомасын есептеді | 90000 | 7600 | 2200 | |
Қорытынды.
Қорыта келе айтсақ,қаржылық есеп беру дегеніміз кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық шаруашылық қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтамыз. Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпараттарды беру болып табылады. Қаржылық есеп берудің пайдаланушыларының қатарына потенциалды инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер, сондай-ақ мемелекеттік органдар кіреді.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және субъектінің ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы ағындарын бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және инвестициялық қызметтерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Есеп беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің нәтижесін анық және объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен қатаң түрде үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп берудің сабақтастығын сақтау, әдістемелік және басқа да ережелерді сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергені үшін кәсіпорынның басшысы мен бас бухгалтері ҚР-ның әрекет етіп тұрған заңдарына сәйкес жауап береді. Қаржылық есеп беруді жасау түгендеу жұмыстарынан басталады екен. Түгендеу – бұл бухгалтерлік есеп әдісінің элементтерінің бірі, ол есеп айырысудың ақша қаражатарының, аяқталмаған өндірістің, ТМҚ-ның, материалдық емес активтердің, негізгі құралдардың нақты қолда барын тексеруін және оладың есеп мәліметтерімен салыстыруын көздейді. Меншік түріне, қызмет түріне және жұмыс істеу тәртібіне қарамастан, оны барлық кәсіпорын жүргізеді. Ол құжаттаудың міндетті қосымшасы болып табылады. Тек соның көмегімен шаруашылықта болатын әрі жасалатын барлық шаруашылық құбылыстар бухгалтерлік есепте көрініс табады. Ол өзінің қамту жағдайына қарап екіге бөлінеді: толық және ішінара. Сондай-ақ қаржылық есеп беруді тек бір тұлға ғана емес, бірнеше тұлға жасай алады екен оны консолидалынған есеп беру деп атайды.
Осының барлыған ескере келе кәсіпорындар қай кезде болмасын өздерінің есеп берулерін әділ де шынайы жасауы ол әр кәсіпорынның да Қазақстан деген мемлекетіміздің де экономикалық және қаржылық беделін көтереді, мемлекетіміздегі тұрақтылықты қалыптастырады деген ойыммен,өз курстық жұмысымдағы материалдарды ескере отырып, қаржылық есеп берудің қағидаларын сақтай отырып болашақта адал экономист немесе бухгалтер ретінде үлкен компанияның қаржылық есеп беруі менің қолымнан немесе өзімнің үлесімді қосу арқылы жасалады деген ойдамын!
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
- Қазақстан Республикасының «Қаржылық және бухгалтерлік есеп беру туралы» заңы 28 ақпан 2007ж.
- «Кәсіорындағы Бухгалтерлік есеп» В.В.Радостовец. В.И.Радостовец О.Шмидт.
- «Шаруашылық субъектідегі бухгалтерлік есеп» В.Л.Назарова.
- «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп принциптері» Ә. Әбдіманапов.
- «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері» Кеулімжаев, Құдайбергенов.
- «Шоттар жоспарын бекіту» 23.05.2007ж.
Тағы рефераттар
- Банк қызметіне жалпы сипаттама
- Денсаулыққа қарсы қылмыстардың өзге түрлері
- Әлеуметтік қамсыздандыру
- «ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ» газетінің қазіргі безендірілу сипаты
- Ежелгі Вавилон патшалығының қалыптасуы