Bigox.kz

‘Мәдениетттану, философия, әлеуметтану, дінтану’ бөлімінің мұрағаты

Жас музыкатанушылардың іс-әрекеттерінің байқауы келесі ойды тудырады, жоғарғы оқу орындары арнайы білім береді, музыкадан көптеген хабардары бар маман, музыкатанушылықтан да біраз хабарлама алды, бірақ та ғылыми – ізденіс жұмысының техникасы жағынан әлдеде білімдері аздау. Сондықтан жас музыкатанушының көптеген сұрақтары туады, қалай жазамыз? неден бастау керек? Толығырақ »

1. Музыкалық шығармашылықтың  тарихи процесінде тууы іс-әрекетте ерекше орын алады… Ерекше орны неліктен, біріншіден, дыбыстың табиғылығы.Музыкадағы дыбыстың құндылығы оның акустикалық (ғимараттағы тілдің, музыканың естілуі), семиотикалық (белгілер, белгілер жүйесі туралы ғылым), эстетикалық (әсемдік, өнер туралы ғылым, жалпы көркем шығармашылығының заңдылықтары), көркемдік қасиетінде. Толығырақ »

Қазақ әндеріндегі философиялық ой тереңдігі үнемі дидактикалық мәселелермен қапсырыла қапталдасқан. Қазақ әндерінің қай жанрын алмасақ та, өнегелі өсиет арқылы, ізгілікті мейірбандыққа, татулық пен бірлікке, адамгершілікке, байсалды мінез — құлыққа, сиқырлы ақылдылыққа насихаттап отырады. Сонымен бірге, қазақ халқының тарихын, өмір сүру тіршілігінің сан қилылығын, қоғамдық қөзқарастарын, ақыл — ойының жиынтығын танытады. Казақ әндерінің дидактикалық, танымдық касиеті негізгі ерекшеліктерін тағы бір қырынан көрсетеді. Толығырақ »

Қазақ халкының музыкалык шығармашылығы өзінің санғасырлар бойындағы дамуында музыка тілінің бейнелеу құрамы жағынан негізінен, екі бағытта вокалдық және аспаптық музыка түрінде калыптасты. Бірінші — терме сарынды және кең тынысты созып айтатын шалқымалы әннің түрлері де, екіншісі — домбыра, қобыз және баска үрлеп ойнайтын аспаптарда орындалатын, көбінесе, белгілі бір оқиғаға байланысты болып келетін күйлер. Толығырақ »

Қазақтың халықтық музыка өнері саласында шалқар сахара, дарқан даладай мол көсіліп, кең тараған бір жанр бар. Ол — ән. Көркем де келісті, шымыр да шыншыл, бүкіл болмысымен биязы әрі мазмұнға бай қазақ әндері халықтың ұлттық дәстүр сипатын айқын аңғартатын үлкен фактор болып табылады. Ән табиғатынан халық тарихымен бірге туып, етене өскен өнер қырын, сол өнердің ел өмірімен еншілестігін, үндестігін көреміз. Толығырақ »

Қандай мамандық болса да оны меңгеруде шебірлік керек етеді. Егін өсіруші шаруа, темір қорытатын инжинер, бала оқытатын мұғалім, оқырманның санасын билейтін шығарма беретін жазушы, «құлақтан кіріп бойды аларлықтай» музыка шығарған композитор, қарағанында көзіңді ала алмайтын сугірет салатын бейнелеу өнерінің өкілі – бәрі де өздерінің істеріне шебер болғанда ғана алдарына қойған мақсаттарына жетеді. Толығырақ »

Халқымыздың бала дүниеге келген күннен бастап өмірінің әрбір маңызды кезеңінен әнмен әрлеп, күймен көмкеріп, көңіл көтеру, болып жатқан оқиғаны ерекше мәнді ету әдетке айналған. Шілдехана, тұсаукесер, атқа мінгізу, сүндетке отырғызу, қыздардың құлағына алғашқы сырғасын тағу, болашақ қалыңдыққа құда түсіп, сырға салу, келін түсіру, қыз айттыру, ұлыстың ұлы күні, Ораза айт, Құрбан айт секілді мейрамдардың барлығы да музыкасыз болмаған. Толығырақ »

Сан ғасыр орыстың боданында бұғауланған ұлттық мәдениетіміз бен әдебиетіміз тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін объективті де, субъективті де жағынан зерттеу нысанасына айналды. Мәселен, Кеңес Үкіметінің пәрменшіл саясаты рухани құндылықтарды танып білуге түрлі қаулы-қарарларымен тасқындай тосқауыл жасап келді. Халқымыздың өлең-жыр, дастандары мұрағаттарда көмкеріліп, жарыққа шыға алмай, тек қана халық аузында жалғасын тауып жатты.  Толығырақ »

«КИІЗ  ҮЙ: математикалық тұрғыдан қарастыру» қазақ тілінде жазылған реферат, www.bigox.kz сайты үшін

Мақсаты:

Қазақ  халқының  көрнекті туындысы болып табылатын  киіз үйді математикалық тұрғыдан арифметикалық  зерттеу 

Міндеттері:

• Халқымыздың баспанасы туралы жалпы мәлімет
•  Киіз үйдің обсерваториялық  ерекшелігін  дәлелдеу 

Болжамы:

Қазақ халқымыздың ешбір елге ұқсамайтын дүние танымы мен ғылыми түсініктері – ұлы даналық екендігін баршаға жеткізу 

Күтілетін нәтиже:

Осы жобадағы мәліметтер арқылы келешек жас буын   халқымыздың дана, шебер екендігінің тағы бір дәлелі – киіз үйді ғылыми қырынан танып, ата – бабадан қалған мирастың  қадір – қасиетіне көз жеткізеді. 

Қазақ халқының сан ғасырлық ақыл — ойының, өмірлік тәжірибесінің, табиғатты түсінуінің , оған икемделуінің  ең көрнекті туындысы – киіз үй. Өмір сүру ерекшелігіне қарай, көшіп – қонуға ыңғайлы, әрі жеңіл, әрі қолайлы баспананың пайда болуы табиғатқа бейімделу еді. Сонымен қоса, бұл табиғи заңдылық. Бүкіл жан-жануарлардың баспаналары дөңгелек, сера пішінді болатындығы белгілі. Мысалы, аю, қасқыр апандары дөңгелек үңгір етіп жасалады. Апанның ауыздары оңтүстік—шығысқа қарап қазылады. Торғайдың, құстардың  ұясы да сфера пішінді болады. Міне қазақтың киіз үйі де,  осындай заңдылық бойынша жасалған.

Киіз үйдің құрылымдық ерекшелігін қарасақ, жинақылығы мен ыңғайлылығы, өз алдына, сәулеттік шешімі мен пішіні сырт тұлғасы мен өзі  ерекше сұлулығымен дараланып тұрады. Ғалымдар мен мамандар киіз үйді сәулет өнерінің әлемдік ең озық үлгісінің бірі деген пікірде. Шындығында, бұл асыра айтқандық емес. 

Кереге  — киіз үйдің қабырғасы. Оның бір қанатында 14 ерісі, 9 сағанақ, 9 балашық болады. Алты қанат  үйдің сағанақтары мен балашықтарының саны 108. Бұл сан Шығыс елдерінде ежелден аспан саны болып есептеледі. Ал, үй сырытынан айналдыра

тартатын белдеу, аспан белдеуі – көк көген (зодиак шеңбері) . Сонда белдеу бойында 12 шоқжұлдыз,  12 мүшелдік жануарлар, 12 сағат күн, 12 сағат түн бәрі де өз орын-орнымен сәйкестендірілген. Сол сияқты тәулік саны, тәуліктегі сағат сандары киіз үй құрылымда сәйкестендіріп, есептеулер жүргізген. Бір сөзбен айтқанда, киіз үй обсерватория қызметін атқарады. Өлшемдер жүргізуге өте қолайлы, мысалы, тіліміздегі сөз тіркестері: «сиыр сәске» , «тал түс» , «құланиек , «ұлу іңір» уақыттың мөлшерлі бейнесі, мүшелдік жануарлардың уақыт есебіне қолданылғандығын көрсетеді. Тәулік қосарланған 12 сағатқа  бөлінеді де, мүшелдік жануарлар арқылы таңбаланады.  

Тышқан сағаты (0-2), сиыр (2-4), барыс (4-6) , қоян (6-8), ұлу (8-10), жылан (10-12), жылқы (12-14), қой (14-16), мешін (16-18 ), тауық (18-20), ит (20-22), доңыз (22-24). Мысалы, таңертеңгі сағат 9:00- ді «Ұлу сағаты» дейді. «Жылқы» десе – сағ 12:00, т.с.с. Бұл есепті жүргізу үшін уықтар қолданылады. Уықтың ұзындығы 12-16 қарыс мөлшерінде жасалады. Ал , саны бір үйде 45-120 болады, үйдің қанат санына қарай  45,60,72,90,120 уық болады. Уақыт өлшемін білдіретін «сүт пісірім», «бие сауым» , «ет пісірім» деген сөздер мен «күн тұсау бойы» , «шідер бойы», «арқан бойы» көтерілді деп айтамыз. 

Сөз тіркестері  уықтың бойына түскен күн сәулесінінің жолынан көрінеді. Мысалы, уақыт (1-5мин.) дейінгі дәлдікпен өлшеуге болады. Егер, үйдегі уықтың саны 72 болса, әрбір екі уықтың арасы 5 градусқа тең. Сонда Күн сәулесі екі уықтың арасын 20 минутта жүріп өтеді. Ал үш уықтың арасын жүріп өтсе  40 минут, яғни, «бие сауым» дегеніміз осы.

           Аспан әлемінің кішірейтілген бейнесі немесе обсерватория деп отырғанымыз осы.   Шаңырақтан түскен Күн сәулесі ең төменгі нүктеге келуі , яғни, Күннің ең шырқау биікке ( зинит) шығуы, шілде айының 22-күніне келеді. Суреттердегі бұрыштардағы ай бейнелері 6 және 2 сандары.  Әдеттегі бақан шаңыраққа көлбей тіреледі. Көлбеу бұрышы – 62 градус, яғни, аспан экваторының галактика экваторына көлбеу бұрышы. Түңдіктің төрт бұрышы әлемнің төрт бағытын нұсқап тұр. Жабылған түңдіктің пішіні айналу пораболоиды, яғни көк күмбезінің кішірейтілген бейнесі. Сөйтіп, киіз үйдің кез келген бөлігі аспан әлімінің бейнесі болып шығады.

«Екі қошқардың басы бір қазанға сыймайды» деген мәтел де осы суретте айқын көрсетілген. Қой жылы мен тоқты жұлдызы суреттері екі шеңбердің бойында. Екі арасы, бір жағында-5, екінші жағында-7 бөлік. Ошақты центр деп алса екі бөліктің бұрыштары 5х30=150 градус, 7х30=210 градус.Бұл өз алдына үлкен бір әңгіме болатын астрономиялық және атомдық құрылыс көрінетін математикалық есеп.Әбжад есебі бойынша 150 – ҚН-қаф, Канон. 210 – РИ. Рәйун. ҚН деген канон(заң). Рәйун— шырын, нәрлі. Кереге жоғары жағына қарай тартыла береді де, уық арқылы күмбезге айналып кетеді. Уықтарды конустың жасаушылары деп есептесек, төбесіндегі бұрыш 108 градусқа тең. Киіз үйдің негізгі өлшемдері ерекше пропорциялы болып келеді.

Үйдің биіктігінің диаметріне қатынасы жуық мөлшерде 0,62 – ге тең. Бұл сан 26 киіз үйдегі негізгі коэффицент болып шығады. Киіз үй пішінінің айналу беттерін, яғни, дөңгелек болуы бұрыштардың болмауы киіз үйдің көркемдігін арттыра түседі. Ендеше, бұрышы жоқ киіз үйдің ішіндегі ауа тұрақты түрде алмасып (вентиляция) отырады. Киіз үйді ойлап шығарудың өзі ақиқат ғылымға негізделген. Міне, даналық! 

Қорытынды:

Қорыта келгенде, киіз үй өнер туындысы ғана емес,  халықтың астрономиялық, метериологиялық,  математикалық , физикалық, экономикалық және  басқа да өмірлік тәжірибесіндегі білімдерінің  айқын көрсеткіші.

            Пішін құрылымы ғана емес, киіз үйдің әшекей- өрнектері де терең ғылымға негізделіп жасалған. Ендеше, халқымыздың ғылыми зердесіне  тек таңырқап, таңдана қарап, мақтаныш етуіміз керек. 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

1. «Шаңырақ» тұрмыстық энциклопедия 
2. Интернет 
3. «Іргетас.  Қазақтың салттары мен дәстүрлерінің жиынтығы»
4. «Сарыарқа» газеті  22. 10. 2009 ж.

Аханова Маржан Қайратқызы

Жезқазған политехникалық колледжінің

                                                                                  ВТ -21 тобының студенті

Ғылыми жетекшісі: Қазбекова Сәуле Мұхтарқызы 

  15 Мамыр

Жанұя күні 

Отбасы – отанымыздың ошағы 

Отбасында адам бойындағы асыл
қасиеттер жарқырай көрініп,
қалыптасады. Отанға деген ыстық
сезім — жақындарына, туған —
туысқандарына деген сүйіспеншіліктен
басталады.
Н.Ә.Назарбаев
Толығырақ »