Фрацияның аймақтарындағы жергілікті басқару жүйесі туралы қазақша реферат

Дамыған елдерде жергілікті басқару түрлері және үлгілері. Аймақтық экономика облысындағы мамандар дамыған елдерде жергілікті өзін-өзі басқарудың үш үлгісін белгілейді — англосаксон, француз және араласқан . АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Австралия және Жаңа Зеландия үшін бірінші мінездеме, екінші — Франция, Италия, Испания, Бельгия, сонымен қатар латын Америкасы елдерінің қатары үшін, үшінші — Германия және Жапония үшін.

Англосаксондық түр жергілікті органдардың терең автономиясымен және айқын орталыққа бағынудың болмауымен ерекшеленеді, француздық- дамыған орталық өкімет әкімшілігінің жергілікті органдарды бақылауы, аралас-екеуінің де элементтерін үйлестірген. Әрбір елде жергілікті орган түрлерінің әр түрлілігі байқалады. Жергілікті басқару үлгілерінің әрбірін толық қарап шығайық. Англосаксон жүйесі Ұлыбританияда туды. Оның өте маңызды белгісі — сайлаулы органдарға қамқорлық жасаушы үкіметтің өкілетті өкілдерінің орындарында жоқ болуы. Осында жергілікті басқарудың екі сатылы жүйесі орын алады — ел графтықтарға бөлінген, ал графтықтар — төңіректерге. Жүйе негізін графтықтар құрайды, оларға заңмен жергілікті сайлаулы органдарды жүзеге асыра алатын өте маңызды функцияның барлығы берілген. Төңірек, метрополитендіктерден басқа, болмашы функциялармен үлестірілген.

Жергілікті өзін-өзі басқарудың англосаксон типі қолданылатын АҚШ үшін, әлеуметтік — экономикалық сферада мемлекет функциясының биік децентрализация дәрежесі мінездемелі. Федеративтік жүйе штаттарға айқын экономикалық автономияны және кең өкілеттік береді, жергілікті органдар заңға сүйінгенде оларданға тәуелді болады . Әрбір штаттың өз конституциясы болады, онда мемлекеттік құрылымның негізгі принциптары және түрлері және жергілікті органдардың құрылымы бекітілген [8].

Жергілікті өзін-өзі басқару органдарын мемлекеттік бақылау сот бақылау формасында атқарылады. Ықпал ету құралы – мемлекеттік демеу қаржылар.

Континенттік үлгі Еуропаның континенттік елдерінде (Франция, Италия, Испания, Белгия) және Латын Америкасы, Таяу Шығыс, франкотілді Африка елдерінде кең таралған.

Оның белгілері:

  • жергілікті өзін-өзі басқару мен жергілікті әкімдіктердің (жергілікті деңгейдегі мемлекеттік билік органдарының) үйлесімі;
  • басқару жүйесіндегі жергілікті өзін-өзі басқару жоғары тұрған мемлекеттік жүйеге қарағанда ең төменгі сатыдан табылар белгілі бір сатылық;
  • жергілікті өзін-өзі басқарудағы шектелген автономия; жергілікті жерлерде жергілікті өзін-өзі басқару органдарын бақылайтын арнайы мемлекеттік өкілдіктің болуы.

Осы ретте, жергілікті өзін-өзі басқару коммуналар деңгейінде қарастырылған, ал ауқымды кантондар мен округтер мемлекеттік биліктің жергілікті деңгейі ретінде қабылданатын, сондай-ақ, жергілікті өзін-өзі басқару элементтері өңірлер деңгейінде мемлекеттік билікті толығымен ауыстыра алу үшін департамент деңгейінде қайта пайдаланылатын Франция елін айқын мысал етуге болады.

Франция тарихында Бесінші Республиканың өмір сүріп отырғанына отыз тоғыз жыл уақыт өтті. Франция  конституциясының тарихының ерекшелігін берде-бір буржуазиялық мемлекеттермен салыстыруға болмайды. Сондықтан да Францияны «Конституция лабораториясы» деп, ал, француздарды «ұлы конституция құрастырушылар» деу тегін емес.

Францияда — жергілікті өзін-өзі басқарудың аумақтық кіші құрылымдық бөлігі — коммуна болып табылады (қазіргі кезде оның саны 40 мыңнан асады). Коммуна қалалық (қаладағы аудандар) және селолық болып бөлінеді. Коммунаның басқару органдарына 6 жылға сайланатын муниципалдық кеңес жатады. Оның депутаттарының саны тұрғылықты халықтың санына байланысты.

Муниципалдық кеңесті — мэр басқарады. Францияда оның өкілеттігі өте күрделі, өйткені, ол бірінші жағынан сайланбалы адам боса, екінші жағынан алып қарасақ ол — үкіметтің агенті ретінде заңдардың орындалуын қарауға, мемлекеттік аппараттың кейбір бөліктерінің қызметтерін бақылауға тиіс (мысалы, муниципалдық полиция). Мэрмен бірге оның орынбасарлары сайланады (1-12 адамға дейін), ал үлкен қалаларда, айталық Парижде, Марселде, Лионда т.б. мэрдің орынбасарлары одан да көп.

Мысал ретінде Трамбле-де-Гомес деп аталатын кішігірім қаланы алалық. Париждің қасында орналасқан, 30 мыңдай тұрғындары бар. Қаланың өмірін муниципалдық кеңес басқарады. Кеңесте не барлығы 35 депутат жұмыс істейді. Жасырын дауыспен мэрді, оның 10 орынбасарларын сайлайды. Мэрмен бірігіп олар кеңес бюросын қрайды. Осы депутаттардың ішінде тек қана тұрақты негізде мэр ғана қызмет атқарады, ал қалған депутаттар өз мамандығы бойынша жұмыс істейтін жерінде тұрақты қызмет атқарып, сол жерден еңбекақы алады, тек бір рет жұмыстан босатылады. Осыған орай айтатынымыз бұл тек қызметкерлерге қатысы бар, ал өндірістен ешкімді де босатпайды. Мэрилердің аппараты 80 қызметкерлерден тұрады. Оны мэр тағайындайтын мэрдің хатшысы басқарады. Ол  барлық күнделікті атқарылатын жұмысқа жауапты. Бұл лауазымдағы адам депутат болуға хақысы жоқ. Кеңестің бюросы демалысына бір рет жиналады. Ал Кеңестің өзі  толық құрамында айында бір рет жиналады, онда да тек бюро мәжілісінде қабылданған шешімді бекіту, не оны бекітпеу үшін Мэрдің барлық шешімдері бекітілуге жатады.

Келесі өзін-өзі басқарушы аумақтық бөліктер — департамент. Оның органы — генералдық кеңес, оны бірнеше коммунадан тұратын округ (кантон) сайлайды. Әр кантоннан бір генералдық кеңесші сайланады. Бірінші мәжілісте генералдық кеңес төрағасын, оның орынбасарларын, хатшысын (олар кеңестің бюросын құрайды) және 4-7 адамнан тұратын департаменттің комиссиясының сайлайды. Бұлар жылына екі сессия болатын шақырымдардың аралығында генералдық кеңестің атқарушы ортаны болып табылады.

1982 жылғы реформада генералдық кеңеспен департаменттік комиссиясының өкілеттігі едәуір  кеңейтілді. Ең басты енгізілген жаңалық-префектің қызметіне кеңестік және комиссиялық бақылау жасау болатын. Ендігі жерде префект өз билігінше генералдық кеңестің шешімін бұзуға не жоюға қақысы жоқ, ол тек келіспеген жағдайда жоғарғы инстанцияға шағымданып, наразылық білдіре алады.

Осыған орай мынаны естен шығармауымыз керек: француздық жергілікті өзін-өзі басқарудың барлық ауыртпалық ортасы — коммуна болып қала береді. Департаменттегі генералдық кеңестің міндеті бұрынғысынша өзгеріске ұшыраған жоқ. Оған жататындар  — жол құрылысы, қоғамдық көлік, әкімшілік үйлерді қолдануға беру, әлеуметтік көмек көрсететін орталық ведомстволарға  көмектесу (ауруханаларға, қарттар үйлеріне, жетімдер үйлеріне) және оқу-ағарту ісіне қамқорлық жасау (лицейлерге, департамент төңірегіндегі жоғарғы оқу мектептерінде).

1982 жылғы реформа регионалдық республика префектің билігін тарылтып, регионалдық кеңестің және оның төрағасының өкілеттігін одан әрі кеңейтті, бірақ ол қалай да болмасын бір-ақ басты мәселені шеше алған жоқ — регионда сайланбалы органдарды құру (Корсик аралынан басқа). Өйткені, экономикалық регионға толық (яғни сайлану) мәртебесін берудің өзі ұсақ коммуналардың өміріне әсерін тигізер еді (әсіресе, селолық). Оларды  бір ірі бөліктерге біріктіруге болар еді. Оның өзі, әрине, сайланбалы мерилердің және муниципалдық кеңесшілердің орнын алып тастауға кесірін тигізері сөзсіз.

Жергілікті өзін-өзі басқарудағы негізгі буын коммуналар. Әрбір коммунаның өз өкілетті органы – кеңес пен кеңес депутаттары арасынан сайланатын мэрі бар. Мэр және тұрақты негізде жұмыс жасайтын муниципалдық кеңестің депутаттары муниципалитетті құрайды. Сонымен қатар, мэр мемлекеттік қызметші болып табылады.

Мэрдің қызметі муниципалдық кеңес және республикалық комиссардың әкімшілік бақылауы арқылы жүзеге асырылады. Республикалық комиссар сондай-ақ, коммуна қабылдайтын шешімдердің заңдылығын бақылайды және қажет жағдайда оның күшін жою туралы сотқа шағымданады (яғни, муниципалды кеңеске әкімшілік бақылау принціпі жүрмейді).

Барлық муниципалды жүйелерге демократиялық шарттарда даму, жергілікті өзін-өзі басқарудың түрлі формаларын сақтау және дамыту сияқты мазмұнды белгілер тән. Бұл әр түрлі аумақ тұрғындарының бірыңғай өмір сүру деңгейіне ерекше назар аударатын елдер үшін әділетті болмақ. Мысалы, Германияда коммуналдық құқық –жерлердің ерекше құзыреттілігі ретінде саналып, жер Коммуналдық Конституциялары арасында көптеген айырмашылықтары бар.

Мемлекетте жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастырудың төрті үлгісі бар:

  • «мықты мэр» – жергілікті мәселелермен де, мемлекеттік өкілеттіктердің орындалуымен де айналысады (француздық үлгі);
  • «мықты магистрат» – депутаттар жиналысында сайланады және атқарушы билікті алқалы түрде жүзеге асырады (солтүстікгермандық үлгі);
  • «мықты директор» – атқарушы билік басшысы, коммуналдық кеңес сайлайды бургомистр негізінен өкілеттілік функцияларды атқарады (англосаксондық үлгі);
  • «мықты кеңес» – қауымдастықтың ең жоғарғы билік органы болып табылады, бургомистр кеңестің және бір уақытта атқарушы биліктің төрағасы қызметін атқарады (оңтүстікгерманиялық үлгі);

Жергілікті басқарудың француз үлгісі. Францияда жергілікті органдардың статусын департаменттер және коммуналар иеленеді, негізгі әкімшілік — территориялық құрылым және де бір уақытта жергілікті білімдер, және мемлекеттік басқару органдары болып келеді. Қазіргі кезде елде 95 департамент және коммуналардың 36 мыңнан жоғары коммуналар саналады. Олардан басқа мемлекеттік басқару бірліктері ретінде сондай әкімшілік төңірек және аймақтық органдар алға шығады.

Департамент жергілікті орган бас кеңес сияқты келесі өкілеттіктермен үлестірілген:

— департаменттік қызмет жасауды ұйымдастыру және оларды басқару;

— департамент мүлігін басқару;

— департамент қаражатын қабылдау және оның атқарылуын бақылау; департаменттің кеңесші орган, шаруашылық жоспарлау және аймақтық бағдарламалау функцияларын жүзеге асыру.

Коммунаның ең жоғарғы органы — муниципальдық кеңес, өз құрамынан мэр және оның орынбасарлардын сайлайды. Мэр коммунаның атқару өкіметін ұсынады және екі түрлі қызмет атқарады — өзін-өзі басқарудың басшысы және орталық өкіметтің өкілі ретінде (себебі, коммуна бір уақытта мемлекеттік округпен және жергілікті білім болып келеді). Басқа мемлекеттердің қатарында жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі Франциядағы үлгіге жатады, бірақ бұл абсолютті қайталау емес. Мысалы, Италияда, үш буынды жүйе орын алады — облыстарда, провинцияларда және қауымдарда . Облыстар — бұл дербес жауаптылығы және функциялары бар автономиялық құрылым, провинциялар және қауымдар — мемлекет және облыстардың территориялық бөлінуіндегі жергілікті басқару бірлігі. Сәйкесінше, облыс провинцияларға және қауымдарға лайықты қаражат құралдарын бөліп, әкімшілік функциялардың бөлігін делегировать етеді (облыстық, дәл осылай мемлекеттік).

Коммуналық жүйе арасында ең төмен буындар саналатын әр алуан қауымдарды қалалық және ауылдық боп айырады, бірақ барлық жағдайда қауымның өкілдік органы ретінде кеңес алға шығады. Елде коммуналдық басқару құрылымына талаптар бірыңғай емес және көптеген жергілікті басқарушы органдары болады . Муниципалдық әкімшіліктің сайлаушы және атқарушы органдары арасындағы функционал байланыстардың айқын ерекшеліктерімен сипатталатын бірнеше түрін ерекшелейді.

Осылайша, нарықтық экономикасы дамыған – Францияда жергілікті басқару түрлерінің кең диапозоны байқалады [7,8].
Тағы рефераттар