Шетел әдебиеттерінде «таза өндіріс» термині қолданылады. Ол қоршаған орта мен адам үшін қауіп-қатерді ең аз деңгейге түсіріп, қоршаған ортаны ластауды болдырмайтын технология стратегиясы ретінде түсіндіріледі. Өндіріс үрдістерінде пайда болатын барлық шағарынды мен қалдықтардың уыттылық әдрежесін және олардың санын азайту, уытты шикзат материялдарын қолдануды болдырмау, үйлесімділігіне сәйкес келеді. 

Қалдықсыз өндіріс кезінде бастапқыда барлық шикізат соңғы қортындыда осы немесе өзге өнімге айналады. Қалдықсыз технология – бұл өнімді өндірудің тәсілі энергия мен шикзат кезеңінде кешенді және әбден орынды түрде пайдаланылады. Атап айтқанда: шикзат ресурыстары — өндіріс -тұтыну — қайталама шикзат ресурыстары, яғни, кез келген қоршаған ортаға болатын әсерлер оның қалыпты жұмыс істеуін бұзбайды.

Осы өндірісте қоршаған ортаға зиянды әсер ететін деңгей қалыпты мөлшерден аспайды. Мысалы, рұқсат етілген санитарлық-гигиеналық мөлшерден және техникалық, ұйымдастырушылық, экономикалық бойынша немесе өзге себептерге байланысты шикзат пен материялдардың бір бөлігі пайдаланылмайтын қалдықтарға ауыстырылып, ұзақ мерзімді сақтауға жіберіледі немесе көміледі.

Сонымен, қалдықсыз өндіріс орны табиғи экологиялық жүйе мен үйлесімі бойымша ұйымдастырылған іс жүзіндегі тұйықталған жүйе болып тұр. Бұл жерде, тіршілік әрекетіндегі бір организмдермен пайдаланылады және заттектердің өзін-өзі реттейтін биохимиялық айналымы толықтай жүзеге асып жатады. «Қалдықсыз өндірістің» маңызды ережесін белгілеу — шикізаттың барлық компоненттерін ұтымды және кешенді түрдепайдалану. Сонымен, өндірістің қоршаған ортаға сөзсіз болатын ықпал етуі оның қалыпты жұмыс істеуінбұзбайды. Қоршаған ортаға соншама түсетін салмақ жол берілген экологиялық мөлшерден аспайтынын тиісінше ескеру қажет.

Қалдықсыз өндірісті құру ұзақ мерзімге созылатын процесс. Сонымен қатар,өзара байланысты бірқатар технологиялық, экономикалық, ұйымдастырушылық және басқа да күрделі міндеттердің шешімін талап етеді.

Атап айтқанда, қалдығы аз ресурс ұнемдеуші технолоғияны енгізу жалпы бірқатар талаптарды ұсынады:

·  оның барлық компоненттерін пайдалана отырып, шикізатты кешенді түрде өңдеу (жасап шығару);

·  жоғары технологиялық автоматтандырылған жүйеге ғылыми сыйымдылықты енгізу; электроникаландыру мен
роботтаыдыру; автоматтандыру негізінде өндірістік процестерді қарқындандыру (интенсификация);

·  өндірістік қалдықтарды барынша азайту кезінде материалдар ағынының кезеңділігі мен тұйықтылығы;

·  жеке операциялардың технологиялық процестерге бөлінүін азайту, шикізаттан соңғы өнімге дейін ауысусатысының  аралық  санын  қысқарту;

— үздіксіз процестерді қолдану мен технологиялык кезеңдер уақытын қысқарту;

· энергия мен табиғи ресурстарды тұтыну үлесін қысқарту, бастапқы ресурстарды қайта өңделген ресурстар мен барынша алмастыру, жанама өнімдер мен қалдықтардың негізгі процестерге қайта айналуы, артық энергияны қалпына келтіру;

· энергия ресурстарының барлық әлеуетін барынша пайдалануды қамтамасыз ететін құрастырылған энерготехнологиялық процстерді қолдану;

· қалдықтарды залалсыздандыру жолымен табиғи күйіне дейін жеткізу немесе пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз ететін биологиялық процестерді және  физика-химиялық базасының негізінде экологиялық биотехнологияны енгізу;

·  өндіріс пен тұтыну, табиғатты пайдалану саласын қамтитын интегралды технологияны құру.

Осы тұрғыда өндірістік процестердің жүйелі талдауы жаңа кезеңнің технологиясын құру жолын анықтауға мүмкіндік береді.

Табиғат жүйесінің қалыпты қызметінің белгіленген шеңбер соңыңдағы арақатынасын және қоршаған ортаға әсер етуді  бұзбайтын процестерді экологиялық деп атаймыз.

Өндірісті толықтай  қалдықсыз жасау қазірде мүмкін емес. Өндіріс процессінде пайда болған барлық шығарынды  мен қалдықтардың уыттылық дәрежесін азайту, уытты шикізат материалдарын қолдануды болдырмау, энегия мен шикізатты  үнемді пайдалану ластануды болдырмайтын технология стратегиясы. Өндірісте қалдықсыз тәсілді  қолдану  идеясын алғаш рет  кеңес академик ғалымдары  Н.Н. Семенов , Б.Н. Ласкорин, И.В. Петров Соколовтар ұсынған болатын. Женевада болған жалпы Еуропалық кеңесте  арнаулы декларация қабылданды. Онда аз қалдықты және қалдықсыз технолгиялар мен қалдықтарды  пайдалану мақсаты қоршаған ортаны қорғау  болғандығы , табиғат ресурстарын  ұтымды пайдаланудың қажеттілігі  атап өтелген.

Қалдықсыз өндіріс кезінде  бастапқыда  барлық шикізат  соңғы қорытындыда  осы немесе өзге өнімге айналады.

Қалдықсыз технолгия  бұл өнім өндіру кезеңінде энергия мен шикізатты  кешенді және  орынды түрде пайдалану. Шикізат ресурстары -өндіріс —  тұтыну- қайталама шикізат  ресурстары схемасы бойынша жүргізіледі.

Қалдықсыз өндіріс  табиғи экологиялық жүйемен үйлесімі бойынша  ұйымдастырылған іс жүзінде тұйықталған жүйе.

Қалдықсыз технология ережесі- шикізаттың барлық  компоненттерін  ұтымды  және кешенді пайдалану. Қалдықсыз өндірісті  құру  ұзақ мерзімге созылған  процесс.  Ол өзара байланысты  технологиялық, экономикалық, ұйымдастырушылық және басқа күрделі  міндн\еттерді шешуді талап етеді.

Қалдығы аз  ресурс үнемдеуші технологияны енгізудің талаптары:

Оның барлық компонентерін пайдалана отырып, шикізатты  кешенді түрде өңдеу.

Жоғары технолгиялық автоматандырылған  жүйеге  ғылыми  сыйымдылықты енгізу; электроникаландыру мен робаттандыру; автоматтандыру  негізінде  өндірістік процесстерді  қарқындандыру.

Өндірістік өалдыөтарды барынша азайту кезеңінде материалдар  ағынының кезеңділігі мен тұйықтылығы.

Жеке операциялардың технологиялық процесстерге  бөлінуін азайту, шикізаттан  соңғы өнімге дейін  ауысу сатысының аралық санын қысқарту, үздіксіз  процестерді қолдану  мен технологиялық  кезеңдер уақытын  қысқарту.

Энергия мен табиғи ресурстарды  тұтыну үлесін и қысқарту, бастапқы ресурстарды  қайта өңделген  ресурстармен  арынша алмастыру, жанама өнімдер мен қалдықтардың негізгі процестерге қайта айналуы, артық энергияны қалпына келтіру.

Энергия ресурстарының барлық әлеуметін  барынша пайдалануды  қаттамассыз ететін  құрастырылған  электрротехнолгиялық процестерді қолдануы

Қалдықтарды залалсыздандыру жолымен табиғи күйіне дейін жеткізу немесе пайдалану  мүмкіндігін  қамтамассыз ететін  биологиялық процестерді  және физико -химиялық  базасының негізінде  экологиялық биотехнологияны  енгізуі.

Өндіріс пен тұтыну, табиғатты пайдалану  саласын  қамтитын  интегралды технологияны құруы.

Қоршаған ортаға қалдығы аз  өндірістің зиянды әсерін шектеу критерийінің  негізінде ШРК,  және оның негізінде ШРШ атмосфераға және ШРТ  суға есептеледі

Қалдығы аз өндірісті ұйымдастырдың негізгі принципі  шикізат және энергетикалық ресурстарды пайдалануда оның жинақтылығы. Қазір пайдаланылп жүрген  шикізат ресурстары  көп компонентті. Мысалы: түсті металлургияда  бастапқы шикізат көптеген пайдалы қазбалардан тұрады. Кәсіпорындардың мамандануына байланысты  одан 1-2 компонент ғана алынады.Ал қалғандары үйіндіге тасталынады. Қазірде   рудаларды өңдеудің кешенді пайдалану   Өскемен қорғасын мырыш  комбинатында, Балқаш, Жезқазған, Норильск  кен металлургия кәсіпорындарында жолға қойылған.

Қалдығы аз  өндіріс құрудың  келесі принципі – айқын көрінетін материалдар ағынының циклдігі. Мысалы: су шаруашылығында  канализация , тазалау бір мезгілде және  таза компонентерді  алып пайдаға асырады . Өнеркәсіпте  сумен қамтамассыз ету жағының кезеңі тұйықталған, оны өндіру мен тасымалдау, бірнеше рет пайдаланғаннан соң  алдын ала тазартылып су қоймаларына құйылады.

Қалдығы аз және қалдықсыз өндірісті ұйымдастырған кезде құрасмдастыру мен салааралық кооперацияға бірлесудің маңызы үлкен. Әсіресе аумақтық- өндірістік  кешендер шеңберінде  бір өндірістің қалдықтарын өнім алу үшін басқа салаларда  пайдаланып  біршама экономикалыө тиімділікке қол жеткізуге болады

Қалдығы аз өндірістің міндетті шарттарының бірі – алынатын өнімнің  экологиялық тазалағы, қоршаған ортаны қорғау оның сапасын жақсарту, сонымен қатар өндіріс жұмысының  нәтижесінде өндіріске, халыққа  зиян келтірмей, табиғатта экологиялық тепе-теңдікті  бұзбауы керек.

экологиялық негiзделген аз қалдықты технологияларды, әкiмшiлiк-шаруашылық қызметiнiң тиiмдi жүйесi мен қауiптi және басқа да қалдықтар өндiрудi ең төменгi шекке дейiн қысқарту мақсатында қалдықтарды пайдаланудың керi айналысы әдiстерiн әзiрлеу мен енгiзудi жалғастыру қажет екенiн ескере отырып;

с) қауiптi және басқа қалдықтардың өндiрiсiн мүмкiндiгiнше жою мақсатымен өзiнiң ұлттық заңдарына, ережелерiне және саясатына сәйкес қолданыстағы жаңа, экологиялық жағынан негiзделген, аз қалдықты технологияны әзiрлеу қолдануда, қолдағы технологияны жетiлдiруде және осы қалдықтарды пайдаланудың экологиялық жағынан негiзделген неғұрлым тиiмдi және пәрмендi әдiстерiн жасауда, оның iшiнде осындай жаңа немесе жетілдiрiлген технологияны енгiзудiң экономикалық, әлеуметтік және экологиялық салдарын зерттеуде ынтымақтасады;

4. Дамушы елдердiң сұранымын ескере отырып жұртшылық проблемаларына inter alia көмек көрсету, қауiптi және басқа қалдықтарды экологиялық жағынан негiздеп пайдалануды кеңейту және аз қалдықты жаңа технологияны енгiзу мақсатымен Тараптардың және халықаралық құзыреттi ұйымдардың арасындағы ынтымақтасты көтермелейдi.
Тағы рефераттар